Dhunga By Meena Shrestha · Friday, January 1, 2010

जीवन कहिल्यै, फूल बन्न सकेन ।
बरु जीवन ढुङ्गो बन्यो, दोबाटोको पथ्थर बन्यो ।
ढुङ्गो कहिले, अरुलाई ठेस लाग्यो भनेर सरापाइहरु सहि रहयो ।
अनि कहिले, देवता भनि फुलै फुलले पुजि रहयो ।

वर्तमान परिस्थितिमा युवा महिलाहरुको भूमिका – मिना श्रेष्ठ mबmष्लब)कतजब२थबजयय।अयm केन्द्रीय सदस्य प्ररायुसंघ, नेपाल posting by nagarik daily

आमुल सामाजिक परिवर्तनका लागि सशक्त युवा आन्दोलन, संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक संविधान निर्माणका लागि सातौं राष्ट्रिय सम्मेलन भन्ने नाराका साथ यही पौष ११,१२,१३ गते लहानमा हुन लागिरहेको सातौं राष्ट्रिय सम्मेलनमा मुलुकभरिका नेकपा एमालेसँग सम्बद्ध युवा महिलाहरुको प्रतिनिधित्व हुँदैछ । महिलाहरु हरेक क्षेत्रमा ३३% प्रतिनिधित्व सहभागिताको कुरा उठीरहेका बेला प्रजातान्त्रिक राष्ट्रिय युवासंघ, नेपालको छैठौं राष्ट्रिय सम्मेलनबाट ३३% महिलाहरु केन्द्रीय कमिटीमा सहभागिता थियो । पार्टी र पार्टीका जनसंगठनमा पहिलो ३३ प्रतिशत लागु भएको थियो । ७५ सदस्यीय केन्द्रीय कमिटीमा ७५ जना महिला सदस्यको सहभागिता थियो अब बन्ने केन्द्रीय कमिटीमा अझै सहभागिता बढ्ने सम्भावना रहेको छ । तीनवटा महत्वपूर्ण विभागहरु महिला कमरेडाहरुले सम्हाल्नु भएको थियो (एकजना पदाधिकारी ः उपाध्यक्ष सहित)।
महिलाले लिएको जिम्मेवारी सहजतापूर्वक सम्पन्न गर्न सक्छन् भन्ने उदाहरण प्रस्तुत भएको छ । तर पनि हामीकहाँ महिला नेतृत्वलाई मात्रै महिलाहरुको नेतृत्व भनेर हेर्ने संस्कृतिको जरो छँदैछ । एउटा महिलाले नेतामात्र महिलाहरुको नेता नभई सम्पूर्णै युवाहरुकै नेता हुनसक्दछन् भन्ने यथार्थलाई व्यवहारमा उतार्न सक्नुपर्दछ । 
प्ररायुसंघ नेपालले महिला हिंसा विरुद्धको अन्तर्राष्ट्रिय १६ दिने अभियानमा आफ्नो झण्डामानै सेतो रिबन लगाएर संघले सामाजिक परिवर्तनको अगुवा दस्ता हुनाको नाताले संसारभर महिला माथि हुने गरेका हिंसालाई विचार, चिन्तन व्यवहारबाट १६ दिनका लागि मात्रै होइन ३६५ दिनकै लागि अन्त्य गर्ने सार्वजनिक रुपमा प्रतिबद्धता व्यक्त गरेको थियो तर युवासंघको नेतृत्वले त्यो प्रतिबद्धता आफ्नै कमिटीभित्र पनि पूरा गर्न सक्यो कि सकेन समिक्षा गर्ने बेला हो यो । अबको नेतृत्वले महिलामाथि हुने गरेका आर्थिक, सामाजिक, सांस्कृतिक, राजनैतिक सबैखाले हिंसाको अन्त्य गर्न लेखेर र साहित्यिक ढंगले फूलबुट्टा भरेर बोलीमा होइन व्यवहारमै प्रतिबद्ध हुनुपर्छ । झण्डा ब्यानर र आफूले लाएको पहिरनमा सेतो रिबन लगाइएको ३६५ दिन नपुग्ने प्रतिबद्धता होइन । अबको युवा संघले घरभित्रै हुने महिला माथिको घरेलु हिंसाको बिरुद्ध कामको बाँडफाँड बारे अन्तरक्रिया चलाउनुपर्दछ । दाइजोप्रथा विरुद्ध अभियान चलाउनुपर्दछ । बेचविखन विरुद्ध सुदुरपश्चिममा अझैपनि जरो रहेको छोइछितो र छाउपडी प्रथा विरुद्ध कार्यक्रम लिएर सुदुर पश्चिममै पुग्ने भन्दाभन्दै छैटौं राष्ट्रिय सम्मेलनबाट बनेको कमिटीको आयु सातौं सम्मेलनमा पुगेको छ । 
अबको युवा संघले महिला भएकै कारण महिलाले भोग्नु परेका हरेक समस्यामा पुग्नु पर्छ । महिला हिंसाबाट पीडित महिलाहरुको आवाज र सहारा बन्नु पर्छ । बालविवाह, बहुविवाह र जारी प्रथा विरुद्ध अभियान चलाइनु पर्छ । चालु रहेकै संविधान सभा महिलाका अधिकारका सबाल मा चलिरहेको बहसहरुलाई आम महिलाको अधिकारका सवालमा यो राष्ट्रिय सम्मेलनमा बहस चल्ने कि नचल्ने ? गणतान्त्रिक संविधान निर्माणको मूल नारा रहेपनि त्यसभित्रको गुदी कुरो अन्तरवस्तुको सवालमा समेत व्यापक बहस हुन जरुरी छ । 
अर्को तर्फ सबै क्षेत्रमा रहेका युवा महिला आदिवासी जनजाति, दलित, मधेसी, मुस्लिम, अपाङ्ग, पिछडिएका सबै वर्गका महिलाहरुलाई समेट्ने पर्छ युवा महिलाहरुले पनि जोश जाँगर हिम्मतका साथ गाउँका झुप्राहरुदेखि सहरका पाँचतारेसम्म हुने कार्यक्रम र योजनाहरु बनाएर अघि बढ्नु पर्छ । तुफानी वेगका साथ लाखौं युवा, (पुरुष÷महिला) लाई परिवर्तनकामी अभियानमा सामेल गराउनुपर्छ । 
महिलामाथि संस्कृति र परम्पराका नाममा घरैभित्र हुने हिंसादेखि सार्वजनिक स्थलमा हुने होस् या कार्यस्थलमा हिंसा होस् यसलाई अपराधको दायराभित्र राख्न लाई अबको युवा महिलाहरुले आवाज उठाएर कार्यान्वयन प्रक्रियामा लैजान पर्छ । महिलालाई विचरा भनेर दया होइन महिला हक अधिकारको सम्मान चाहिएको छ । यसका लागि महिला आफूभित्र रहेको दास मनोवृत्ति र पितृसत्तात्मक सोचलाई उखेलेर फ्याक्नुपर्छ । जसको मुद्दा उसको लडाई, जसको लडाई उसको अगुवाई भनेर आम महिलाहरुको हकका निम्ति सम्पूर्ण युवामहिलाहरु एक हुनुपर्दछ । त्यसको निम्ति महिलाका मुद्दालाई केवल महिलाकै मात्र होइनन् राष्ट्रकै मुद्दाहरु हुन् । समतामुलक समाज, राष्ट्र निर्माणको निम्ति महिला सहभागिता आवश्यक हो ।

Yuwa ko Neta Yuwa nai. published by kantipur daily 2066 poush 12 by Meena Shrestha on Friday, January 1, 2010 at 5:19pm

युवा नेतृत्वमा युवा नै

२०४७ जेष्ठ १ गते स्थापना भएको प्ररायुसंघ नेपालको सातौं राष्ट्रिय सम्मेलन आमुल सामाजिक परिवर्तनका लागि सशक्त युवा आन्दोलन, सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक संविधान निर्माणका लागि सातौं राष्ट्रिय सम्मेलन भन्ने नाराका साथ यही पौष ११,१२,१३ गते मधेश आन्दोलनको उद्गम स्थल सिराहा जिल्लाको लहानमा हुन गइरहेको छ । उद्घाटन कार्यक्रममा सङ्घका संस्थापक अध्यक्ष क. के.पी.ओली, प्रधानमन्त्री क. माधवकुमार नेपाल, क. जे.एन. खनाल तीनै नेताहरुको सम्बोधनमा हुनेछ । सम्मेलनको तयारी अन्तिम चरणमा पुगेको छ । 
पछिल्लो समयमा जनयुद्धमा १३ हजार नेपाली जनताको सहादत पछि र संविधान सभाको निर्वाचनमा नेकपा एमाले अनपेक्षित र अप्रत्यासित रुपमा मुलुकको तेस्रो शक्तिको रुपमा आएपछि सङ्घलाई विघटन पो गर्नुपर्छ कि भन्ने चर्चा चलिरहेकै अवस्थामा २०६५ जेष्ठ २० र २१ गते युवासङ्घको राष्ट्रिय कार्यकर्ता भेलाले युथफोर्सको गठन ग¥यो । गठन पश्चात मुलुकमा भइरहेको हत्या–अपहरण चन्दा आतङ्क भ्रष्टाचारी, अराजकतालाई प्रतिरोध गर्न सफल भयो यसले नेकपा एमालेका साथमा युवा नै छैनन् कि भन्ने प्रश्नलाई दरिलो उत्तर दियो । फोर्सको स्थापना पछि नेकपा एमालेसँग पनि युवा रहेछन ती युवासँग तातै रगत रहेछ साथै इँटको जवाफ पत्थरले दिन सक्छन् भन्ने सन्देश दिन सफल भएको छ । युथफोर्स गठन आफैंमा मनोवैज्ञानिक पहल र प्रयास हो कुनै एकल व्यक्तिको निर्णयबाट यसको गठन भएको होइन । जनताका शत्रुको प्रतिरोध गर्न र अन्य विभिन्न सङ्गठनका नाममा गरिएको विभिन्न आतङ्कको मुतोड जवाफ दिन गठन गरिएको हो । यतिमात्र होइन जनता माझ खस्कँदै गएको लोकप्रियतालाई पुनः यथास्थानमा ल्याउन तथा आफ्नो मातृपार्टी र आम जनताको साथी बन्न सफल भएको छ । आफ्नै घरमा मान्छेको हत्या अपहरण हुँदा बोल्ने आवाज हराइरहेको मौनताको संस्कृति सुरु भइरहेको बेला आवाज बनेको छ । मान्छे भित्र जमेको डर, त्रास आतङ्क हटाउनु र मानवीय संवेदनशीलता जगाउनेकाम प्ररायुसंघ र युथफोर्सले गरेको छ । आफूबाहेक अरुको अस्तित्व नस्वीकार्नेहरुलाई हामीभन्दा माथि पनि आकाश रहेछ, हामी भन्दा तल पनि धर्ती रहेछ तथा हामीले झटारो हान्दा हामीलाई फूलको थुँगाले कतइ हान्दैन रहेछन् भन्ने सबक सिकाएको छ । यस्तो अवस्थामा अबको प्ररायुसंघ नेपाल आम युवाहरुको साझा छाता एवं सङ्गठन बनाउन मैत्री सङ्घ हुनुपर्छ, कुरा मात्र गर्नेहरुको नेता सङ्गठन होइन काम गर्ने र कुरा गर्नेहरुको संगठन हुनुपर्छ । कार्यक्षेत्रमा काम गरेर हिँड्ने सधैं कार्यकर्ता बनिराख्ने मिटिङ बैठकमा फूलबुट्टा र साहित्यिक मीठो शैलीमा रिपोर्टिङ मात्र गर्ने सधैं नेता हुने प्रवृत्तिको अन्त्य हुनुपर्छ । ३ जना बसेर गरिएको सल्लाह सङ्गठनको निर्णय भनेर लाद्ने प्रयास गर्दा यसको नतिजा नराम्रो पनि हुनसक्छ भन्ने आशय ती व्यक्तिहरुले पनि बुझेर समयमै सचेत हुनुपर्छ । आजको युवासंघ औपचारिक पधेँरे होइन नदीको छाल भएर जानुपर्छ । साँच्चिकै समाज रुपान्तरण भएर जानुपर्छ र यसको जिम्मेवारी केवल युवाहरुको काँधमा रहेको छ । प्ररायुसंघमा गोलबद्ध हुँदा त्रास लाग्दो होइन आश लाग्दो र भरोसा गर्नसक्ने भर लाग्दो बन्दै आम युवाहरुको जुझारु भावनालाई समेट्ने नेतृत्वदायी संस्था बन्नुपर्दछ । 
पार्टीभित्रका २ लाइनका चर्चा भङ्रहेको बेला हुन लागिरहेको राष्ट्रिय सम्मेलनमा पार्टीका लाइनले कुनै असर पारिनुहुन्न पार्टीको २ लाइनको सङ्घर्ष स्वाभाविक हो तर यसलाई मित्रतापूर्ण ढङ्गले हल गरेर जानुपर्छ । पार्टीभित्रका अन्तरविरोधलाई व्यवस्थित गरिनुपर्छ । जीवन्त पार्टीमा दुई लाइनको सङ्घर्ष द्वन्द्ववादी ढङ्गले सञ्चालन गर्दै लेनिनवादी संगठनात्मक पद्धतिबाट हल गरिनुपर्दछ । कोही पार्टी सङ्गठनभित्र रहेको कुनै नेतासँग विचारका आधारमा नजिक भएकै कारण सक्षम र योग्य नेतृत्वलाई पन्छाउनु खोजिनु हुन्न । प्ररायुससंघ, नेपाल १६ देखि ४० बीचका युवाहरुकै युवा सङ्घ बनाइनुपर्छ उमेर पुग्न लागिसकेका व्यक्तिहरुलाई थेगभर गरेर गहन जिम्मेवारी दिइनु हुन्न र आम प्रतिनिधिहरुले युवासंघको नेतृत्व जोस, आँट, हिम्मत, जुझारु युवालाई नै दिइनुपर्छ । अबको युवासंघ कोठाभित्रका रचनात्मक र सृजनात्मक कार्यक्रममा भन्दा पनि मुलुकभित्रका असहज अप्ठ्यारा हरेक ठाउँमा पुग्नुपर्छ । राज्यले सुरक्षा दिन नसकेका ठाउँमा सुरक्षा दिन पनि तयार हुनुपर्छ । माक्र्सवाद लेनिनवादलाई मार्गदर्शक सिद्धान्तको रुपमा स्वीकार्दै जनताको बहुदलीय जनवादको मौलिक कार्यक्रम र सिद्धान्तको मूल्य मान्यता बमोजिम प्रतिष्पर्धाको खुल्ला राजनीतिक प्रणाली का माध्यमबाट समाज रुपान्तरण गर्न सकिन्छ भन्ने मान्यता बोक्ने युवासंघ कहिल्यै असफल हुन सक्दैन । आफूभित्र भएका सानातिना त्रुटीहरु हटाउँदै एकताका साथ जिम्मेवारी पूर्वक युवाहरुको हकहितको लागि मुलक निर्माणको काममा क्रियाशील बन्नुपर्छ । दक्षिणपन्थी यथास्थितिवाद र उग्रबामपन्थी भड्काउबाट लाखौं युवाहरुलाई बचाउँदै क्रान्तिकारी ध्रुवीकरण रुपान्तरण गर्दै लैजान यो राष्ट्रिय सम्मेलन सफल बन्नु पर्दछ । माक्र्सवादको सिर्जनात्मक प्रयोगको सिद्धात्त बहुदलीय जनवाद भएकोले आन्तरिक प्रतिष्पर्धालाई बन्देज गर्न खोज्नु पार्टीले अँगालेको लोकतान्त्रिकीकरणलाई चुनौति हो । त्यसैले प्ररायुसंघभित्र भएका सक्षम नेता कार्यकर्ताहरुबीच राजनैतिक, वैचारिक कार्यकुशलता र क्रियाशीलताबीचको छनौट गर्न पाउने सार्वभौम प्रतिनिधिहरुको अधिकारलाई सम्मान गर्दै देशका अन्य युवा संगठनहरुलाई समेत शिक्षा प्रदान गर्न यो राष्ट्रिय सम्मेलन विचार, सिद्धान्त, व्यवहार र नेतृत्व छनौटमा मातृपार्टीले अबलम्बन गरेको लोकतान्त्रिकीकरणलाई व्यहारमा उतार्न सफल रहनुपर्दछ । त्यसले मात्र सबै विचार भएका राम्रोजति हाम्रो भन्ने मान्यतालाई स्थापित गर्न सक्दछ । जसले गर्दा आमूल परिवर्तनमा युवाहरुलाई गोलबन्द गरी परिचालन गर्न सक्षम बन्न सक्दछ प्ररायुसंघ नेपाल ।

rajniti bhitra mahila hinsa published by Blast daily 2066 mangsir 25 by Meena Shrestha on Friday, January 1, 2010 at 5:22pm

राजनिति भित्र महिला हिंसा

मंसीर १० अर्थात नोभेम्बर २५ महिला हिंसा बिरुद्धको दिवस भनेर अन्र्तराष्ट्रिय स्तरमा मनाइन्छ । यो दिवसको शुरुवात ल्याटिन अमेरिकाबाट भएको हो । यो दिन सेतो रिवन लगाएर महिला प्रति हिंसा गर्दिन भनेर प्रतिबद्धता गरिने भएकोले सेतो रिवन अभियान पनि भन्ने गरिन्छ । यो दिवसको सन्र्दभ डोमिनिकल गणतन्त्रका एकै परिवारका ३ दिदी बहिनीको हत्यासंग जोडिएको छ । सन १९६० नोभेम्बर २५ मा पक्राउ गरेको ११ महिना पछि हत्या गरिएको थियो । यीनै ३ दिदी बहिनीको समझनामा बिभिन्न कार्यक्रम गरि मनाउन थालियो । यो हत्याको प्रसंग बिभिन्न मुलुक हुदै संयुक्त राष्ट्रसंघ सम्म आइपुग्यो । सन १९९९ मा राष्ट्रसंघको महासभाले नोभेम्बर २५ लाई बिश्वभर महिला हिंसाको बिरुद्धको दिवस मनाउने घोषणा गरयो । विगत केहि वर्ष देखि हाम्रो मुलुकमा पनि विभिन्न कार्यक्रम गरि महिलावादी संघ संस्था र राजनितिक दलहरुले समेत १६ दिने अभियान भनेर मनाउन थालिएको छ । यो वर्ष अझ सक्रियताका साथ मेची महाकाली अभियानका साथ सम्पन्न गरिएको थियो ।
महिलाहरु माथी सामाजिक, आर्थिक,सांस्कृतिक,राजनैतिक सबैखाले हिंसा हुने गरेको पाइन्छ । घर भित्र देखि घर बाहिर सम्म सबै खाले हिंसा भैरहेको पाइन्छ । नोभेम्बर २५ जुन दिन ल्याटिन अमेरिकाका पुरुषहरु जो महिला हिंसा बिरोधि थिए । उनीहरुले महिला प्रति हिंसा गर्दिन भनेर प्रतिबद्धता जाहेर गरेका थिए । हाल बिश्वका ७५ देशमा सेतो रिवन अभियान चलेको छ । हाम्रो देशमा पनि महिलावादी संघ संस्था र राजनितीक दलहरुले बिभिन्न कार्यक्रम गरि मनाउन थालिएको छ । हिंसा भनेर बिभिन्न खाले हिंसाको कुरा गर्दा अधिकार र मुक्तिको कुरा गरिने क्षेत्र भित्र हुने गरेका हिंसाहरु बाहिर आउने गरेको पाइन्न । बोलेर नै राजनिती गरिन्छ तर राजनिती भित्र हुने गरेका हिंसाको बारेमा बोल्न सकिन्न । हिंसाको बारेमा आवाज उठाए अनुसासनको कार्वाहीको बिषय बनाइन्छ । मुलुक लोकतान्त्रिक गणतान्त्रमयी भैसक्दा पनि राजनिती क्षेत्रमा महिलालाई समानता होइन मातहत ले प्रसय पाइरहेको छ ।पुरुषको मातहत रहेर काम गर्दा राम्रो हुने तर त्यही पुरुष सरह समान भैसके पछि महिलाका तिल जत्रो गल्तीलाई पहाड बनाएर आलोचनाको शिकार बनाएर चरित्र हत्या समेत गर्न पछि पारिन्न । आफ्ना व्यक्तिगत समस्याहरु संगको संघषलाई थाति राख्दै राजनैतिक क्षेत्रमा जति नै योग्य भएपनि योग्ताको कदर गरिन्न उसको कार्यकाल पुरा नहुन्जेल शंकाको दृष्टिले हेरिन्छ । मुलुकले धेरै फड्को मारीसकदा पनि हाम्रो चिन्तन अझैपनि पितृसतात्मक नै रहेको पाइन्छ । आवाज सुन्ने ठाँउमा महिला संख्या न्युन रहेको छ । अधिकांश पुरुष नै हुने गरेको छ । महिला नेतृत्वमा पनि पुरुष चिन्तनले ओतप्रोत भरिएको पाइन्छ । आफुसरहको महिलाले आफु भन्दा सक्षम देखेपछि स्वस्थ्य प्रतिस्पर्धा गर्न नसके महिलाको अधिकार महिलाले नै पनि हनन गर्ने गरेको पाइन्छ । उल्लेखनिय काम गर्दा पनि ओठ लेप्राउने, चियो गर्ने गरिन्छ । को संग कति बेर बोलि देखि लिएर कँहा गइ सम्मको चर्चा गरिन्छ ।महिलाहरुलाई पुरुष सहारा चाहिन्छ भन्ने मानसिकताले महिलाहरु हिंसा सहिरहन्छन । साच्ची कै पुरुष सहारा भएका महिलाहरु नै लामो समय सम्म टिकीरहेको र शक्तिशाली भएर रहेको पाइन्छ । पति, पिता, काका, दाइ भाइ सम्बन्धले आर्शिवाद पाएका महिलालाई भन्दा पुरुष ओझेल मै पारिन्छन । हरेक क्षेत्रमा एक तिहाइ महिला भनिएता पनि कुनै पार्टीको केन्द्रिय कमिटीमा महिलाहरु नभएको उदाहरण बिद्यमान छ । पार्टीको भुइतह मै ३३% पुरयाए मात्र, गाउ, नगर, क्षेत्र, जिल्ला हुदै ३३% महिला सहभागिता पुरयाउन सकिन्छ । ुमान सहभागिता पाइन्न । राजनिति भित्र षडयन्त्रको हिंसा हुन्छ । अहिले अमेरिका र भारत भन्दा संसदमा महिला प्रतिनिधित्व बढी छ । तर संख्या बढी भएर मात्र हुन्न । अवसरलाई चुनौतिको रुपमा सदुपयोग गर्नुपर्छ । हामी काहा कुरा गर्दा साथी भेटिनछ तर काम गर्दा एक्लो हुन्छ, ऐन मौकामा ुबैले साथ छाडि दिन्छन । दल भित्र गुटगत हिंसापनि मौलाएको पाइन्छ । एक गुटले अर्को गुटको महिलालाई खेदो गर्ने गरेको पाइन्छ । प्रभावशाली र समर्थनमा समुह तयार भए गुटबन्दि गरेको आरोपमा तीलको पहाड बनाएर सानातिना त्रुटिलाइ आलोचना गर्दै कार्बाही गरेर चरित्र हत्या समेत गर्दै पाखा लगाउन खोजिन्छ । एउटै गल्ती महिला र पुरुषले गरेको छ भने पुरुषलाई सफाइ दिइन्छ तर महिलालाई दोषि बनाइन्छ । यो पनि राजनिति भित्रको महिला हिंसाको चरम रुप हो । महिलाले मुलुकको लागि पार्टीको लागि के कति उपलब्धीमुलक काम गरी ? के कति त्याग गरि त्यो खाजिन्न । आफ्नै दल भित्रको नेतृत्वलाई समर्थन गर्दा गुटबन्दीको आरोप लगाएर पुरुषलाई कार्वाह ीगर्न नसकेर महिलालाइ कार्वाहीको प्रक्रियामा पुराइन्छ । यस्ता बिभिन्न खाले महिला हिंसाले सामाजिक बिकाशमा वाधा पुरयाउछ । मुलुकको निम्ती जुन भुमिका खेल्नुपर्ने हुन्छ त्यो भुमिका निभाउन पाउदैनन । राजनैतिक क्षेत्र भित्र महिलाहरु लाई अवसरको वाताव।ण बनाइनुपर्छ अनिमात्र समानताको समाज निर्माण गर्न सकिन्छ । राजनिती भित्रपनि आफुले भोगेका आइपरेका हिंसायुक्त व्यवहारलाई खुलेर भन्न सक्नुपर्छ । हिंसा गर्ने प्रमुख कारण पत्ता लगाउनुपर्छ । हजारौ बर्ष देखि लादिएको पुरुष चिन्तनबाट मुक्त हुनैपर्छ ।आग्रह पुर्वाग्रह छाडेर महिला हकहितको निम्ती एकजुट हुनपर्छ । सबैदल सम्पुर्ण क्षेत्रका महिलाहरु एक हुनैपर्छ, हातेमालो गरेर महिला बिरुद्धका सबै खाले हिंसाको जरो उखेल्नुपर्छ । जबसम्म राजनीति क्ष्ोत्रमा भइरहेको हिंसालाई अन्त गर्न सकिन्न । महिलाका हितलाई सामुहिक हित बनाउनुपर्छ ।
महिलाहरुले अवसरका लागि पर्खने होइन दिइनुपर्छ । महिलालाई पुरुषसरह आफ्नो क्षमता अनुसार राजनितिमा भाग लिन सक्नुपर्छ । यसका निम्ती सबै दल सबै क्षेत्रका महिलाहरु पार्टीगत स्वार्थ भन्दा उठी महिलाका मुद्दामा मोर्चाबन्दि हुनुपर्छ । सरकारले २०१० लाई महिला हिंसा बिरुद्धको बर्ष भनेर मनाउने तयारी गरेको छ । यो अत्यन्तै स्वागतयोग्य छ । महिला हिंसा र्दिन भनेर प्रतिबद्धता सहित सेतो रिवन लगाउने अभियान कतै कतै कार्यक्रम गर्दा आफ्नो झण्डा व्यानरमा सेतो रिवन लगाएर हामी महिला हिंसा गर्दैनौ भनेर अभिव्यक्ति दिने तर व्यवहारमा भने त्यही महिला हिंसा भैरहेको पाइन्छ । त्यसैले राजनैतिक क्षेत्रभित्र अझै सेतो रिवन आवश्यक तर सेतो रिवन झण्डा,व्यानर पुरुषले लगाएको पहिरनमा मात्र होइन मन र मस्तिष्कमा लगाउन सके राजनैतिक क्षेत्रका महिलाहरु माथी हुने गरेका हिंसाहरु केहिहद सम्म कम हुने गर्छन ।
बिश्वका ८० भन्दा बढी देशहरुमा महिला हिंसा हुने गर्छन र यसमा नेपाल पनि पर्दछ । यो सुचिबाट हटाउन राजनैतिक क्षेत्रमा हुने गरेका हिंसालाई अन्त गर्न सके मात्र अरु क्षेत्रका महिला हिंसालाई कम गर्न सकिन्छ । समाजमा वा राजनितिक दल वा बिभिन्न संस्थाहरुमा महिलाहरुले भोगि रहेका समस्याहरु हामी भित्रको पितृसतात्मक सोच कै उपज हो । जसको सम्बन्ध सामन्तवादी सामाजिक संरचना र संस्कृतिसंग रहेको हुन्छ । पितृसतात्मक सोच पुरुषहरु संग मात्र हुन्छ भन्ने होइन । यो महिलाहरुमा पनि हुन्छ ।महिलामुक्तिको लडाइ पुरुष विरोधि लडाइ होइन बरु महिलालाई हेर्ने गलत दृष्टिकोण र विद्यमान गलत संस्कार र अन्यायपुर्ण सामाजिक अवस्थाको विरुद्ध हो ।
महिलालाई हेर्ने गलत दृष्टिकोण बोकेका व्यक्ति चाहे महिला वा पुरुष दुवैसंग यसको सर्घष हुन्छ । तर महिलालाई हेर्ने वैज्ञानिक र न्यायपुर्ण दृष्टिकोण राख्ने पुरुष वा महिला दुवै यो आन्दोलन भित्र पर्दछन । समग्रमा महिला शक्तिको लडाइ हाम्रो समाजको अर्ध सामन्ती तथा अर्का औपनिवेश सामाजिक संरचना कै विरुद्धको लडाइ हो । अर्थात यो लडाइको निशाना कुनै व्यक्ति विशेष(पुरुष वा महिला) लाई बनाउने भन्दा पनि सिंगो राज्यसत्ता कै बिरुद्ध लक्षित हुनुपर्छ । तर यसो भनिरहदा हाम्रै आफ्नै घर, गाँउ, समाज भित्र हुने महिला भेदभावका घटनाको विरुद्ध संघर्ष नगर्ने भन्ने होइन । हामीले समाजका समस्याहरु संग जोडिएर संर्घषलाई उठाउने प्रयत्न गर्नैपर्छ ।नत्र नाम मात्रको आनदोलन हुनजान्छ । तर जनतामा व्याप्त गलत संस्कार विरुद्ध सांस्कृतिक रुपान्तरणको लडाइलाइ हामीले बल प्रयोगको माध्यमबाट होइन सचेतना तथा मित्रवत आलोचना तथा अनुरोधबाट नै अगाडी बढाउनुपर्छ । समाजमा नैतिकरुपले गिरेका अपराधिक मनोवृति भएका महिला विभेदकारी व्यक्तिहरुका बिरुद्ध भने जनस्तरबाट कडा कारवाही पनि गर्नेपर्छ । राजनितिक दल वा संस्था भित्र हुने हिंसालाई उक्त दल वा संख्या भित्र दृष्टान्त सहित सुत्रबद्ध गर्ने र दलका औपचारिक बैठक वा दस्तावेजहरुमा तिनीहरुलाई व्यवस्थित गरेर पारित गराउने र प्रतिबद्धता व्यक्त गर्न कदमबाट अगाडी बढाउदै त्यस्का बावजुद समसयाहरु देखिए तिनै दस्थावेज तथा प्रतिबद्धताका आधारमा गलत व्यक्तिलाइ कारवाही गर्नुपर्छ । यदि बैठक वा दस्तावेजहरुमा महिला समस्याहरु सुत्रबद्ध छैनन भने सर्वप्रथम तिनीहरुलाय सुत्रबद्ध गर्न सर्घष गर्नु पहिलो कदम हो ।

Tika ko shasas published by Nagrik daily by Meena Shrestha on Friday, January 1, 2010 at 5:24pm

टिकाको साहसी मुटुलाई सलाम !

मुलुक लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा प्रवेश गरिसक्दा पनि स्वतन्त्रतालाई अझैपनि मुठी भित्र कैद गर्ने हरुको बिरुद्ध कलम चलाए वापत पुरस्कृत भइरहेका छन । आफूले गरेका गल्तीलाई कलमको भरमा संसारभर छरिदिएका कारण विरेन्द्र शाह, डेकेन्द्र थापा, उमा सिंहको क्रुरतापुर्वक हत्या गरिएको थियो । विश्व भरि महिला हिंसा बिरुद्ध १६ दिने अभियान मनाइ रहदा, महिला माथि हुने गरेका सांस्कृतिक, आर्थिक, सामाजिक, राजनितिक सबैखाले हिंसा भइरहँदा भरखरै शाहसी चेली टिकालाई आफुहरुको बिरुद्ध नलेख्न चेतावनी दिएको केहि दिन पश्चात लेख्ने हातका औलाहरु चिरियो, हिड्ने खुट्टा अशक्त बनाइयो, सोच्ने मश्तिष्क भएको टाउको फूटाइयो । टिकाले आफुलाई स्वतन्त्रता र नागरिक सर्वोच्चताको हिमायती ठान्नेहरुको बिरुद्ध कलम चलाए वापत र यदु गौतमको बारेमा लेखे वापत यो सजाय पाएकी छिन तरपनि टिकाको साहसमा कमि आएको छैन् । टिकालाई नेपालगंजबाट काठमाडौ ल्याइदा टिकाको होस खुलाइको पर्खाइमा रहेकाहरुलाई उनी बिउझेपछि बोलेका वाक्यहरुले उनीलाई लागेका चोटहरुले दुखेकाहरुलाइ मलम लगाइ दिएकोछ । आमाले छोरी तिमीलाई उमा सिंहलाई जस्तै गर्लान है भनेर सचेत गराउँदा पनि आफ्नो कार्यक्षेत्रमा समर्पित टिकाका कलम समाउने साहसी हातहरु कहिल्यै रोकिएन । टिकाको साहसी मुटुलाई सलाम ! तिमी जस्ता युवा अनि युवा महिलाको जोश जागँर र हिम्मतलाई सलाम ! ! यहि मंसीर २६ देखि काठमाडौमा भएको महिला पत्रकारहरुको भेलाले यो सांघातिक हमलाको बिरोधपूर्ण सम्बोधन त गर्छ नै अधिकारको ठुला कुरा गर्नेहरुले बलले होइन बिचारले राजनिती गर्नुपर्छ । अनि टिकाको हत्याको प्रयासमा रुकुम वाइसिएल जिल्ला सदस्य लगायत ९ जना जो जो पक्राउ परेका छन । तिनलाइ कडा भन्दा कडा कार्वाहीको प्रक्रिया थालिनुपर्छ । राज्यलाई दण्डहिनताबाट मुक्त गरिनुपर्छ । राज्यको चौथो अंग प्रेश जगतलाई बोलीमा होइन व्यवहारमा स्वतन्त्र गरिनु पर्छ अनि मात्र नयाँ नेपालको नयाँ संबिधान लेखिन सहज वातावरण तयार हुनेछ ।

8 march article publised by Nagarik Daily by Meena Shrestha on Monday, March 15, 2010 at 10:26pm

पुरुष घेरा भित्र महिला अधिकार
–मिना श्रेष्ठ
८ मार्च अर्थात अन्र्तराष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवस कतै कतै नारी दिवस भनेर पनि चिनिनछ यो दिन । बिभिन्न दिवसहरु मध्ये चर्चा हल्ला खल्ला चर्का चर्का भाषण सहित मनाइने दिवस अन्र्तगत ८ मार्च पनि पर्दछ । ८ मार्च नारीहरुले बिभिन्न कार्यक्रम गरेर मनाइन्छ तर कतै कहि ८ मार्च के ? किन? कस्ले शुरुवात? थाहा हुदैन । महिलालाइ ३३ प्रतिशतमा टेकेर ५० प्तिशतको कुरा उठाइन्छ अर्थात महिला समान सहभागिताको कुराहरु उठाइन्छ । महिला अधिकारका आवाजहरु चर्का चर्का स्वरमा कतै ¥यालीमा कतै अन्र्तक्रियाहरुमा कतै गोष्ठीका भाषणहरुमा थर्किने गर्छन तर कतै भने महिला अधिकार मानव अधिकार हो भन्ने अनुभुति पनि गर्न पाएका छैनन् । ८ मार्च जर्मनी महिला नेतृ क्लारा जेट्किनले सन् १८५७ मा श्रमिक महिला हरुको हक अधिकारको आवाज बुलन्द गरेको दिन हो । हाल १०० औं अन्र्तराष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवस मनाउने तयारीमा हाम्रो मुलुक पनि नारी दिवसमय बनेको छ । महिला भएकै कारण महिला ले भोग्नु पर्ने विभिन्न खाले विभेदको अन्तको लागि १९१० देखि मनाउदै आइरहेको यो दिवस फेरी पनि विभिन्न महिला वादी संघ सस्था र राजनितिक दलहरुबाट भव्यताका साथ सम्पन्न हुने तयारी भइरहेको छ । र आफुलाई नेतृत्वदायी भुमिका ठान्ने हरु जहा जुन ठाउमा भएपनि नेतृत् वगर्नै पर्ने व्याक्तिहरु पनि चर्का चर्का स्वरमा आफु महिला अधिकारका निम्ती सधै महिला अधिकारका निम्ती सधै लडि रहने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्छन । तर हामी कहाँ यस्ता अधिकारका चेतनामुलक कार्यक्रमहरु अझैपनि शहर केन्द्रीत हुने गर्छन । महिला भएकै कारण कतै झुमा, देउकी, कुमारी प्रथाबाट शोषित भइ रहेका छन । कतै दाइजो÷तिलक प्रथाबाट महिलाहरु जिउदै जल्नु परिरहेको छ । कतै बोक्सीको आरोपमा मलमुत्र ख्वाइरहेको छ । कतै बलातकृत भएर न्याय नपाइ न्यायको भिख माग्दै हिडिरहेका छन् । कतै विधवा÷एकल महिलाहरु भएका कारण निरस र यातनापुर्ण जीवन बिताइरहेका छन् । विधवा÷एकल महिलाको विवाहलाइ सरकारले प्रोत्साहन दिन खोज्यो तर यो कार्यक्रमलाइ पैसा संग जीवन दाज्न खोजियो भनेर चौतर्फी विरोधका लेख रचना टिप्पणीहरु प्रशस्त निस्कीए । एकल महिलाको विवाहलाई हाम्रो अझैपनि खराव दृष्टिकोणले हेरिन्छ । पुरुषले १०वटीलाइ श्रीमतिको रुपमा ठाउ ठाउमा राखेर मन राख्दै हिडेपनि पुरुष भने सधै शुद्ध पवित्र र चोखो मानिन्छ । एउटा मोटरसाइकलमा पालैपालो धेरैवटीलाई घुमाउन लगेनी कसैलाइ चासो हुन्न तर एउटी महिला जहा हिडे, जता गए जो संग बोलेनी खराव आचरणको दृष्टिकोणले हेरिन्छ । सरकारले ल्याएको प्रोत्साहनको कार्यक्रमलाइ मन र मष्तिष्कबाट अनि व्यवहारबाट आत्मासात गर्नुपर्छ । हाम्रो समाज पितृ सतात्मक चिन्तनबाट ओतप्रोत रहेको कारण महिलाले समानताको अनुभुत गर्न पाइरहेको छैनन् । महिलाहरु धैर्य गर्नैपर्ने सहनसिला, शु्सिला हुनैपर्ने शिक्षा घरभित्रैबाट दिइन्छ । महिला माथी शोषण दमनको शुरुवात जन्मेको घरबाट शुरु हुने गर्छ । गर्भ रहदा खेरि देखि छोरो जन्मीयोस भन्ने घरपरिवारबाट आश र कल्पना गरिन्छ भने कतै कतै आधुनिक करणको् नाममा गर्भमा छोरी रहेको जानकारी सगै छोरीको हत्या गरिन्छ । मुलुक गणतन्त्रात्मक बने पनि चेतनास्तर भने १६ शताव्दिमा नै अड्किरहेको पाइन्छ । नारी पुरुष बरावर, एउटा सिक्काको दुइटा पाटा, एक रथका दुइटा पांग्रा आदि इत्यादी भनेर भनेपनि व्यवहारमा उतार्न सकिएको छैन । भनाइ र भोगाइमा आकाश र जमिनको फरक पाइन्छ । हाम्रो मुलुकमा पटक पटक संविधान बने कानुन बने तर विधान र कानुनको कुन दफामा महिला माथी शोषण गर्नुपर्छ अन्याय गर्नुपछ भनेर लेख्याछर ? तरपनि महिला माथी सामाजिक सास्कृतिक शोषण भइ राख्याछ । विभिन्न संस्कृति, परम्पराको नाममा मनोग्रन्थको आधारमा अझैनि शोषण भइ रहेको छ । पुरुषलाइ पति परमेश्वर मान्ने प्रथा अझै जिवितै छ । यस्तै पुरुष चिन्तन हाम्रो समाजमा त व्याप्त छ नै संघ, संस्था राजनैतिक दल सवैमा जरो गाडेर बसेकै छ । आधा आकाश ओगटेका महिलाहरुलाई हरेक दल भित्र ३३ प्रतिशत सहभाग् िगराइने भनिए पनि पुरा हुन सकेको छैन । जव पार्टीका भुइ तहमा नै ३३ प्रतिशत महिला छैन भने एकैचोटी पार्टीको जिल्ला कमिटि, अञ्चल कमिटी र केन्द्रमा खोजेर कहा पाइनछ ?यस्को निम्ती पनि एउटा पुरुषलाई भसइतहमा संगठित दिदा एउटी महिलालाइ पनि दिइनु पर्छ अनि मात्र ३३ प्रतिशतको सिडी चढेर ५० प्रतिशत यानि की समान सहभागिताको ढोकामा पुग्न सकिन्छ । पार्टी कमिटि भित्र महिलालाइ मुख्य जिम्मेवारी दिन कन्जुस्याइ गरिन्छ । महिलाको योग्ता र क्षमता माथी शंका गरिन्छ, “हो र यीनले पनि सक्छीन र ?” भन्ने खालका टिका टिप्पणी गरिन्छ । र दिन खाजिन्न । महिला र पुरुष बरावर हुन्छन भन्ने उदाहरण हामी कहा प्रशस्त दखिन्छन । महिलाहरु छमछम पाउजु बजाउदै हिड्दै गोडाहरुले परेड खेलेको उदाहरण, भात पकाउन तल्लिन हातहरु,बन्दुक समाउन सकेका, हवाइजहाजमा यात्री बन्नेहरु पाइलट बनेर उडाउन सकेका, टेम्पोमा यात्री मात्र नबनी यात्रुलाइ गन्तब्यमा पु¥याएका, मोटरसाइकल पछाडी मात्र बस्न जान्ने होइन दौडाएर हिडिरहेका उदाहरण प्रशस्त देख्न पाइन्छन तर नि जति चेतनशिल, क्षमतावान दक्ष शहरका महिलाले हुन पर्छ त्यति नै अधिकारका प्रत्याभुत गाउका महिलालाइ पनि हुनुपर्छ । जति सुविधा शहरमा गर्भवती हुने महिलाले उपभोग गरेका हुन्छन त्यती नै सुविधा गाउमा कोदो रोप्दा रोप्दै बच्चा जन्माएर भारी संगै बच्चा च्यापेर घर फर्कने महिलाले पनि पाउनुपर्छ । अधिकारबाट आम आदिवासी जनजाति, दलित, मधेशी सम्पुर्ण महिलाहश्र बञ्चित हुनुहदैन । जवसम्म हाम्रो मुलुकमा रहेको पितृ सतात्मक चिन्तनको जरो उखेलेर फाल्न सक्दैनौ तव सम्म ८ मार्च कार्यक्रममा मात्र सिमित हुन्छन । हामीकहा पितृसतात्मक चिन्तनको जरो उखेल्ने क्रममा पुरुषहरुको खुवै सत्तरो सराप र विरोध गर्ने चलन चलिआएको छ । कतिपय ठाउहरुमा पुरुषहरु पनि हिंसामा परेका घटनाहरु सुन्नमा पाइन्छन युगौ देखि पितेसतात्मक चिन्तन हावी भएर पिल्सीएका महिलाहश्रको मात्र चर्चा गरिन्छ । पुरुषहश्र मात्रै महिलाका उन्नती, प्रगतिका बाधक होइनन । पुरुष चिन्तन बोकेका महिला जस्ले पुरुषलाई अलौकिक होइन प्रत्यक्ष देउताको रुपमा पुज्ने महिलाहरु पनिमहिला कै बाधक हुन अहिले हामीकहा महिला वादी सोच बोकेका पुरुषहरु पनि छन । भने पितृसतात्मक महिलाहरु छन । त्यसैले पितृुतात्मक चिन्तनको अन्त्यको आवश्यक छ । यसका लागि संविधान लखिन ढिलाई गरिनु हुन्न संविधानसभामा रहेका १९७ महिला सभासदले महिला भएका कारणले महिलाले भोग्नु परिरहेका मुलुकका यावत समस्यालाई अब फेरि कुनैपनि छोरीहरुले भोग्नु नपर्ने गरि महिलाका हितमा संविधान लेख्नु पर्नेछ । जहा पार्टीको ह्वीप भन्दा पर बस्नुपरे पनि तयार हुनुपर्छ । पहिले महिला अनि पार्टीको जिम्मेवार सदस्यको रुपमा आफुलाई उभ्याउनु पर्छ अनि मात्र नया नेपालको परिकल्पनामा समान सहभागितामुलक नया नेपाल बन्नेछ नत्र पुरानै पुरुष चिन्तन बोकेको पुरानै ढाचा जहा महिलाहरु युगौ देखि शोषित भइरहेका थिए । नया नेपाल भनाइमा मात्र होइन सोच चिन्तन, निती नियम मन मष्तिक्ष्क र सम्पुर्ण व्यवहारमा र भोगाइमा देखिनुपर्छ । अनि मात्र नया नेपालको सार्थकता हुनेछ ।

Dikendra Rajbansi atmahatya le ubjayeko prasnaharu. published by Blast daily at April 31 by Meena Shrestha on Monday, May 3, 2010 at 11:49am

डिकेन्द्र राजवंशी आत्महत्याले उब्जाएका प्रश्नहरु
–मिना श्रेष्ठ
नेकपा एमाले, जिल्लाकमिटि,सुनसरी तथा युवा इन्चार्ज

भरखरै नेकपा एमालेले आफ्नो स्थापना भएको ६१औं बर्ष पुगेको स्थपना दिवस मुलुकभर भव्यरुपमा सम्पन्न गरेकोछ । २००६ सालमा स्थापना भएको नेकपा एमाले विभिन्न आरोह अवरोह पार गर्दै अहिले फेरि मुलुकको सत्तासिन पार्टी भएकोछ । २००६ साल देखि अहिले सम्म आइपुुग्दा आफ्नो अनेकौ सर्घषसिल क्रान्तिकारी योद्धाहरुलाई गुमाएको छ । कतै तानाशाहका नाममा, कतै जनयुद्धका नाममा, देश र जनता अनि पार्टीमा क्रियासिल भएका कारण मृत्युवरण गरेका छन । मनमोहन अधिकारीको नेतृत्वमा गएको ९ महिने सरकारले निकै ख्याति पायो तर संविधानसभाको निर्वाचनमा तेस्रो स्थानमा रहन बाध्य भयो । पुनः अहिले सरकारको नेतृत्व गरिरहेको छ । हालको यो अवस्थामा ०६७ साल बैसाख ४ गते झापाका डिकेन्द्र राजवंशीले पार्टी मुख्यालय बल्खुको आँगनमा आफुलाइ अन्त्य गरे । आफ्नो उर्जासिल जीवन मात्र होइन । सम्पुर्ण जीवन पार्टीमा सर्मपित गरेका राजवंशीले जीवनलाई आत्महत्या मार्फत त्याग गरे । पार्टी जीवनमा अनेकौ हण्डर भोगेपनि कहिल्यै विचलित नभएका राजवंशीको आत्महत्याको कारण केवल छोरालाई रोजगार दिन नसक्नु थियो । आफनै पार्टी सत्तासिन भएका बेला आफ्नो छोरोलाइ जागिर लगाउनु खोज्नु राजवंशीको कुनै अपराधिक चाहना थिएन । पार्टीको भुमिगतकालिन अप्ठ्यारो अवस्थामा संगठनमा सगै काम गरेका र मन्त्रि समेत भएका साथीहरुलाइ लौ न मेरो छोरालाइ काम लगाइदिन परयो, घरखर्च चलाउन गाह्रो भयो, भन्नु अप्ठ्यारो कुरा थिएन । तर धेरै पहल गर्दापनि असफल ठानेपछि आफूलाइ निरास ठानेर विचलित भइ आफ्नो सम्पुर्ण जीवन पार्टीका लागि खर्चेका राजवंशीले जीवन योग्यता र क्षमताको कदरलाइ आफुले मन्दिर ठानेर पुज्ने गरेको पार्टीको मुख्यालय कै आगनमा देहत्याग गरे । यो घटनाले नेकपा एमालेका लागि धेरै प्रश्न चिन्हहरु उब्जाएको छ । अहिले कमरेड यसो गरौ न भनेर योजना राख्दा डिकेन्द्र बन्नु छ र ? भन्ने प्रश्न चिन्ह तेर्सिन थालेका छन वास्तव मै आफनो उर्जासिल जीवन, परिवार, पेशा, व्यवशाय भन्दा पार्टी कामलाइ महत्व दिएर सर्मपित भए पनि अन्तमा आत्महत्याको बाटो छान्नुपर्छ भने किन....??? भनेर आफनो सर्मपण भाव र विचार प्रति पार्टीका लाखौ कार्यकर्ताले डिकेन्द्र राजवंशीका्े हत्याको कारण आफुसंग पनि खोज्न थालेका छन । आम कार्यकर्ताको यो मन भित्र उव्जेका प्रश्नलाइ पार्टीका सम्पुर्ण तह र तप्काका नेतृत्वले गम्भिर ढंगले विचार विमर्श गनुपर्ने सन्देश राजवंशी कमरेडले दिएका छन । राजवंशीको पिडा एउटा उदाहरण मात्र हो । यहा धेरै राजवंशी पात्रहरुले यो व्यथा भोगिरहेका छन । पार्टी भित्र गुटबन्दी रहेको अवस्थामा पार्टीको ८औ महाधिवेशन एकताको महाधिवेशन भनियता पनि एकता होइन ए, कता ? को महाधिवेशन बनेको थियो । गुटबन्दिलाइ तिनाउ नदीमा लगेर बगाउने भनिए पनि सायद तिनाउनदीमा पानी कम भएर होला गुटबन्दि बग्नै सकेन । पार्टी भित्र गुटबन्दि गर्ने ? गर्न हुदैन भन्ने नाउमा गुटबन्दि भइरहेको छ । कोहि गुटमा नभैकन मात्रै नेकपा एमाले भएकालाइ गुटमा लाग्न बाध्य पारिराख्या छ । आफनो अन्धभक्त नबनि अर्को गुट भनेर चर्चामा रहेका प्रभावशाली नेतृत्वको विचारको सर्मथन गरेकै आधारमा गल्तिको तिलको पहाड बनाएर आलोचित बनाइ कार्वाहि गरि विचलित बनाउन थालिन्छ भने कार्यकर्ता निरास बन्दैनन ? पार्टी संगठन भित्र कार्वाहीको पनि विभिन्न प्रक्रिया हुन्छ आफ्नो सर्मथन नगरेकै कारण उसको पृष्ठभुमी योग्यता क्षमता नहेरी कार्वाहीको अन्तिम प्रक्रिया थालिन्छ भने त्यो कार्यकर्ता कति विचलित बन्ला ? आफनो घर, परिवार, पेशा, व्यवशाय व्यक्तिगत स्वार्थ भन्दा माथि उठेर पार्टी र जनसंगठनमा अहोरात्र खट्ने कार्यकर्तालाइ पुरस्कार होइन बैठक भेलामा दण्ड सजाय दिइन्छ भने कार्यकर्ताले आफनो जीवनको महत्व के देख्छन ? कार्वाही प्रक्रिया अनि त्यसमा पनि महिला कार्यकर्ता जसको जीवन पार्टी काममा क्रियासिल भएकै कारण वैवाहिक जीवन तहसनहस भएर एकल हुनुपर्ने अवस्था पछि एकल भएर पनि विभिन्न चुनौतिका पहाडसंगै संघर्षसिल जीवनलाइ अघि बडाउदै पार्टी कामको क्रियासिलतालाइ रतिभरपनि कम नगरि अघि बडदा खेदो गरेर अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा गरि बदनाम गर्न खोजिन्छ भने ति कार्यकर्ताले के गर्छन ??? पार्टी र संगठन नै मेरो परिवार भनेर समर्पित भएकाहरुलाइ गलहत्याएर ढोका बाहिर निकालिदिदा त्यो कार्यकर्ताको भावनामा कति चोट लाग्छ ? यो घटनाले कार्यकर्ताको मनोभावलाई चोट पुरयाउनु हुन्न भन्ने सन्देश राजवंशी कमरेडले दिएर गएका छन । 
सर्वहारावर्ग र आम जनताको हितको लागि अहोरात्र खट्ने भन्दा नेतृत्वको नजिक हुनेलाइ बढी अवसर दिने प्रवृतिलाइ पार्टी पङ्तीको भुइतह सम्म पुगेर काम गर्नेहरुमा नैराश्यताको भाव देखिन्छ । नेतृत्वको नजिक र नातागोता हुनु नै योग्यताको कसीमा नापिन्छ भने नाता कुटुम्व नभएका र नेकपा एमालेको विचार सिद्धान्त जनताको बहुदलिय जनवादलाइ आत्मासात गरेका कार्यकर्ताको भावना माथि कुठाराघात हुदा को सम्वेदनसिल हुदैन र ? पार्टी भित्र कसैले कसैको विचारलाई सर्मथन गरेको आधारमा कसैलाइ तेजोबध र कसैलाइ अधोगत गरिनु हुन्न । पार्टी पङ्ती भित्र नेतृत्वमा रहेर अर्को पार्टीको वकालत गर्नेलाइ कार्वाही गर्न सक्नुपर्दछ । पार्टी कमिटि भित्र समान क्षमता भएकालाइ कसैलाइ कयौ जिम्मेवारीले थोपारिन्छ भने कसैलाइ जिम्मेवारी दिए क्षमता प्रर्दसन गर्ला की भनेर बञ्चित गरिन्छ । अझ पितृसत्तात्मक भावले ओतप्रोत भएको सामाजिक संरचना भित्र महिला कार्यकर्ता माथि महिलाले नै अस्वस्थ प्रतिस्पर्धा गरि चारित्रिक लाञ्चाना लगाएर प्रगति गर्छे की ? भनेर बाटोमा तगारो लगाउने बढेको छ । यस्ता संस्कार मौलाउदै गए कार्यकर्ताको सर्मपित भावमा चोट लागि आत्महत्या गरे अचम्मको कुरा नहुन सक्छ । 
पार्टी नेतृत्व सिंगो पार्टीका आम कार्यकर्ताको हुनुपर्दछ । लाखौ कार्यकर्ता र जनताको आस्था रहेको बिशाल पार्टी थोरै जमातको, आफना नाताकुटुम्बको घेरामा सिमित हुनुहुदैन । वैचारिक रुपमा रतिभर विचलित नभइ सतिसाल बनेर उभिए पनि मानसिक रुपमा निरास भइ आफुले भोगेका भोगाइमा आफुलाइ एकलो ठानी आत्महत्यालाई रोज्नुपर्ने स्थितीलाई सम्पुर्ण तह र तप्काबाट रोक्नुपर्छ तसर्थ पार्टी नेतृत्वले निरास भएर मृत्यु रोज्ने अन्धकार होइन उर्जासिल, क्षमतासिल, जविन जिउने वातावरण दिइनुपर्छ । अबका दिनमा नेकपा एमालेको मन्दिरको रुपमा रहेको मुख्य कार्यालय बल्खु जीवनलाइ पश्चातापमा परिणत गरि आत्महत्या गर्ने स्थल होइन जीवनको आशाको आभा छल्किने ठाउँ बन्नुपर्छ यानीकी फेरि अर्को डिकेन्द्र राजवंशी पात्र कोही बन्न नपरोस ।

Rajinaama ko Mantra Japai published by kantipur @ 2067/3/2 by Meena Shrestha on Wednesday, June 16, 2010 at 10:54am

राजीनामाको मन्त्र जपाई
– मिना श्रेष्ठ
mamina_stha@yahoo.com

संसारभरका मजदुरहरुले मजदुर दिवस मनाउने गरेको दिनको अवसर पारेर तेस्रो जनआन्दोलन भनेर आन्दोलनले आम जनताको मनभित्र एक प्रकारको कुइरिमण्डल छाएको थियो । लौन अब बैसाख १८ पछि के हुन्छ ? जेष्ठ १४ पछि के हुन्छ ? तेस्रो जनआन्दोलन भनिरहदा ०६२÷०६३ को जनआन्दोलनको सम्झना ताजै छ । त्यो बिशाल जनआन्दोलन संसारकै उत्कृष्ट थियो, बिनाहातहतियार शान्तिपुर्ण सफल पारेका थियौं, प्रहरी र राज्यसंग बुलन्द आवाज र कसीएका मुठ्ठीहरुले नै राजा ज्ञानेन्द्रको बन्दुकलाई परास्त पारेर बन्दुकलाई क्यान्टोनमेन्टमा राख्न सफल भएको थियो तर हाल माओवादीले घोषणा गरेको आन्दोलन सोझा सिधा जनतालाई खुकुरी तालीम, लाठी तालीम दिएर प्रतिवाद गर्न या प्रहार गर्न ठाउँठाउँमा संचालन गरेर शान्तिपुर्ण आन्दोलन गर्न खोजिरहेछ । ०६२÷०६३ को जनआन्दोलनले ४० बर्षको राजतन्त्रलाई समाप्त पा्र्यौं । लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना भयो तर यो आन्दोलन किन ??? केका लागी ? प्रश्नहरु चिया गफमा, सार्वजनिक ठाउँहरुमा जताततै सुनिन्थ्यो संविधानसभा निर्वाचन पछि ए नेकपा माओवादीको नेतृत्वमा सरकार बन्यो तर प्रचन्डले राजिनामा दिए पश्चात माधव नेपालको नेतृत्वमा २४ दलको सरकार बनेपछि १०० दिन पुग्न नपाउदै हरुवाहरुको सरकार भनेर उपनाम दिदै माओवादीले कालो झण्डा र विरोध प्रदर्शनको अभियान नै थाल्यो । हरेक ठाउँमा अप्ठ्यारा र बाधा अड्चनहरु राख्न थाल्यो । खोलो तरेर लाठी बिर्से झैं माधव नेपाललाई शान्तिप्रक्रियामा अहम भुमिका निर्वाह गरेको हिजोको आन्दोलनको नेतृत्व गरेको माधव नेपाललाई अहिले पचाउन सकेनन् । आज नेकपा एमालेलाई खलनायक जस्तो प्रस्तुत गर्न खोजिदै छ । 
हिजो ए माओवादीको प्रचण्डजीलाई प्रधानमन्त्रीबाट राजीनामा देउ भनेर कसले लाठी र खुकुरी देखाएर तर्साएको थियो र ? आफै समस्याबाट भाग्न खोजेर सरकारबाट निस्कने अहिले सत्तरोसराप र विलौना गरेर हुन्छ ? बुद्घि पु्याएर सरकारमा रहेर राम्रा कामहरु गरिरहेको भए अहिले एमाओवादी यो मुलुकको नायक हुन्थ्यो अहिलेको सरकारको गल्तीहरु होलान् तर नि शान्ति प्रकृयामा जान अहम भुमिका खेलेको छ । प्रधानमन्त्री माधव नेपाल स्वयंबाट माओवादी लडाकुलाई टुंगो लगाउन तालिका प्रस्तुत भएको छ तर माओवादी मानिरहेको छैन । अर्को चुनाव पनि यिनै हतियारको बलमा जित्न चाहन्छ । शान्ति प्रकृयाको बाधक यो वर्तमान सरकार र माधव नेपाल भनेर खलनायक बनाउन खोजिदैछ, यो आपतिजनक छ । बाधक त माओवादीको अतिवाद हो । माओवादी जति गरे पनि नटुंगिएको सत्ता कब्जाको रिहर्लसलमा अझै लागिरहेछन् । १८ गते देखी आमहड्ताल घोषणा गरेको माओवादीले ६ दिनसम्म पुग्दा काठमाण्डौं केन्द्रित आन्दोलनमा गल्ली गल्लीबाट प्रतिकारको लागि घर घरबाट निस्केर आम नागरिकले प्रतिकार गरे । सत्तामा जान बन्द हड्ताल नगर भन्ने सन्देश प्रचण्डजीहरुलाई आफ्नै मतदाताहरुले दिए । आम नागरिकले शान्तिसभा र शान्त्यिाली मार्फत बन्द हड्तालको विरोध गरे पछि आम हड्ताललाई स्थगित गरेको भोलिपल्ट जनसभालाई सम्बोधन गर्दै प्रचण्डजीले काठमाण्डौंका सुकिलामुकिला बुद्घिजीवी र पत्रकारलाई सत्तरोसराप गरे अनि भोलिपल्टै सिंहदरबार घेराउ कार्यक्रममा पत्रकारहरुलाई आक्रमण गरी घाईते बनाए हुन पनि अघिल्लो दिन कान्तिपुरकर्मीहरुलाई भोलि हिड्लास् पख्लास् जो भनेका थिए । माधव नेपालको नेतृत्वमा सरकार गठन भएदेखी नै राजीनामा शब्द अति सस्तो बनेर माओवादीका हरेक कार्यक्रममा मन्त्र जपिन थाले । १३ महिनादेखी माओवादीले जपेको मन्त्र हरेक कुराको औषधी जस्तो बनेको छ । टाउको दुखे, हात भांचिए, पेट दुखे सबैकुराको औषधी एउटै भने झैं माओवादीका हरेक कृयाकलाप सहमति र सम्झौतामा माधव नेपालको राजीनामा मन्त्र बनेको छ । जेष्ठ १४ पछि के होला भन्ने आशंका हटेको छ । आधारातमै भएपनि संविधानसभाको म्याद थपिएको छ थपिनै पथ्र्यौ नत्र संविधानसभा त हाम्रो पो पेवा हो त भन्नेहरुनै जनतामाझबाट सिदिन्थे । जे होस् २ बर्षे असफलतापछि १ बर्षभित्र संविधान लेखिने प्रतिवद्घता आएको छ तर त्यसका निमित्त जेष्ठ १४ गते राती भएका संझौताहरु पालन हुनुपर्छ, हिजो जे जेका नाउँमा उठाइएका बन्दुकहरु छन् तिनलाई थन्क्याईनु पर्छ, बन्दुकको छाँयामुनि शान्तीप्रेमी नेपालीको संविधान बन्न सक्दैन र अब हुने निर्वाचन बन्दुके चुनावपनि हुनुहुन्न, यसकालागी जे जति संझौताहरु भएका छन् पालना हुनुपर्छ सत्तामा जान, प्रधानमन्त्री हुन खोज्ने तर जनताका कब्जा गरेका घरजग्गा फिर्ता नगर्ने ? आफ्ना छापामारहरुलाई ब्यवस्थित गर्न नलाग्ने सधै के कब्जा र के कब्जा मात्रै ?
संविधानसभा सत्ताको दोहोरी खेलमा नफसी समयमै संविधान लेखनमा जानुपर्छ । प्रचण्डजीले आफु बाहेक अरुलाई प्रधानमन्त्री भएको देख्न नसक्ने हृदयलाई फराकिलो पार्नुपर्छ, एकलवादी सोचलाई मस्तिष्कबाट उखेल्नु पर्छ र माधव नेपालको राजीनामालाई होईन शान्ती प्रक्रिया र संविधान निर्माणलाई प्राथमिकता दिनुपर्छ । माधव नेपाललाई युथफोर्सले सिंहदरबार कब्जा गरेर प्रधानमन्त्री बनाएर राखेको होईन, संविधानसभाका ६०१ सभासदहरुको समर्थनमा हो अनि सभासद बन्न माओवादीले पटक पटकको अनेराधपछि नेकपा एमालेको कार्यलयमा लिखित अनुरोध पछि भएको भन्ने कुरो पनि बिर्सन हुन्न । यो मुलुकबाट हत्या हिंसा, अपहरणको अन्त्य नहुन्जेल माधव नेपालले राजीनामा दिन हुन्न ! मुलुकलाई रिक्ततामा राखिनहुन्न ! 
भुई न भाँडामा भएको माओवादी राजनिती अरु दललाई निषेध गर्ने मानसिकतामा पुगेको पाईन्छ आफुबाहेक अरुलाई नदेख्ने माओवादीको यो दोषीचश्मा गलत छ । आन्दोलनका सहयात्रीहरुलाई एक्लाएर राज्यका हरेक क्षेत्रमा अरुलाई निषेध गरेर जाने सोचलाई आम जनताको सामु छर्लङ्ग बनाउन आम युवाहरु जुट्नु पर्छ । भोलीको नेपालमा रक्सौल, जोगबनी, टनकपुर, गौरीफेन्टा नाकाहुदै भारत पसेर रोजगारी खोज्नुपर्ने, २ ४ हजारको लागी युवाहरु ठेक्कामा दौडनपर्ने होईन शान्तिपुर्ण वातावरण मा आफ्नै मुलुकमा रोजगारीको अवस्था सृजनाहुने खालको संविधान लेखिनुपर्छ । सम्पुर्ण आदिवासी जनजाती, पिछडिएका बर्ग, महिला, दलित, मुस्लिम सबैको हकलाई सुरक्षित हुने संविधान बन्नु पर्छ जहाँ स्वतन्त्रपुर्वक समतामुलक समाजमा सार्वभौम भई बाँच्न सकियोस । त्यो संविधान बन्दुकको छाँयामुनि लेखिनहुन्न त्यसैले संविधान निर्माण हुनु अघि बन्दुकको टुङ्गो लगाउनुपर्छ ।
यसका निमीत्त सम्पुर्ण युवाहरुले खबरदारी गर्नुपर्छ । युवाको अपारशक्तिलाई प्रयोग गरेर अझ सुव्यवस्थित ढंगले समाज र मुलुकलाई बदल्नुपर्छ ।

Chaupadi ra mahila Adhikar Published By Blast@2067/03/09 by Meena Shrestha on Wednesday, June 23, 2010 at 5:08pm

छाउपडी प्रथा र महिलाको बाँच्ने अधिकार

मिना श्रेष्ठ / युग एक्काईसौं शताब्दीमा प्रवेश गरिसकेको छ । नयाँ संविधान बन्ने तयारीमा छ । मुलुक गणतन्त्रमय भइसकेको छ तर महिला अधिकारभित्र मानव अधिकारले छुन नसकेको स्थिति छ । अझै पनि युगौंदेखि मानिआएको छाउपडी प्रथा जीवितै छ । मुलुकले पछि पारेको क्षेत्र ठानिने सुदूर पश्चिममा महिला भएकै कारण भोग्नुपर्ने पीडाहरु धेरै छन् । महिलालाई मानवको रुपमा नहेर्ने अवस्था पनि छ अधिकारका कुरा त टाढा नै रहन्छन् । प्राकृतिकरुपमा महिलाको महिनाबारी हुँदा सुदूर पश्चिममा छुन नहुने घरमा बस्न नहुने भन्ने चलनको जरो अझै उखेलिएको छैन । महिनाबारी भएको दिनदेखि पाँच दिनसम्म पानीको ट्युबवेल पनि छुन दिइँदैन घरभित्र राख्नुको साटो छाउपडीमा बसाइन्छ ।
महिनाबारी भएको बेला महिलालाई छिर्ने र निस्कने ढोकामात्र भएको साँघुरो ओडारजस्तो कोठा छाउपडीमा बसाउने चलन छ । ुछुईु भएको बेलामा बस्ने भएकोले यसलाई छाउपडी भनिन्छ । महिनाबारी अर्थात् छुई भएको समय महिलाहरुको निमित्त एकदमै कष्टकर समय बन्छ सुदूर पश्चिमका महिलाहरुका लािग । छाउपडी घरदेखि अलग्गै हुन्छ । छाउपडीमा बसेको बेला सर्पले डसेर बाघले खाएर महिलाको मृत्यु भएका खबरहरु खबरमै सीमित हुने गरेका छन् । केहि समयअगाडि डोटीको मुढे गाउँकी १५ वर्षीया रेखा दमाईको महिनाबारी हुँदा छाउपडीमा बसेकै बेला झाडाबान्ताले मृत्यु भएको थियो । एक घण्टाको दुरीमा रहेको स्वास्थ्य चौकी पुर्याउन नसकेर मृत्यु भएको थियो । रेखाको मृत्यु छाउपडी गोठ मै भएको थियो । छुई भएको कारणले छोरीलाई अस्पताल लैजान नसकेको रेखाकी आमाले बताएकी थिइन् । भर्खरै बझाङको सदरमुकाम रिठापाटा जोशी गाउँकी १८ वर्षीया दिव्यश्वरी जोशी महिनाबारी भएर तीन दिनदेखि छाउपडीमा बसेकी थिइन् र छाउपडीमै सर्पले डसेर उनको मृत्यु भयो । दिव्यश्वरी बसेको छाउपडी घरको तल्लो तलामा रहेको गोठलाई बनाइएको थियो जहाँ गाई र बाख्राहरु थिए ।
छुई भएको बेला गाईगोरुको फोहोर गोठमा वा एकान्तमा रहेको छाउपडी गोठमा बस्ने चलनले महिलाहरुले िहंसा सहनु परिरहेको छ । घरभित्र सुतेमा देवता रिसाएर अनिष्ट हुन्छ भन्ने मान्यता छँदैछ । यिनै कुप्रथाका कारण महिलाहरु महिला भएकै कारण मर्न बाध्य छन् । यो एक्काईसौं शताब्दीको युगमा मान्छे चन्द्रमामा पुगेर फर्किसक्दा पनि हाम्रो मुलुकमा भने चन्द्रमालाई पूजा गर्ने संस्कार छँदैछ । महिलाहरुले महिला भएकै कारण मृत्यु सहनुपर्ने कुसंस्कारले हाम्रो समाज अझै ग्रस्त छ । सुदूर पश्चिममा अझै जीवित रहेको छाउपडी प्रथाले महिलाहरुको हत्या गरिरहेको छ । महिनाबारी हुने सामान्य जैविक प्रकि्रयालाई दण्डित गरेझैं कुप्रथाले मार्ने गरेको छ । अब त अति भो । यो छाउपडी प्रथाविरु¢ सम्पूर्ण तह र तप्काबाट छाउपडी प्रथाको विरोध गरिनुपर्छ । छाउपडीमा बस्ने चलनलाई निषेध गरिनुपर्छ । छाउपडीविरु¢ सम्पूर्ण राजनीतिक दल तिनका भगिनी संगठन र महिला अधिकारका लागि कि्रयाशील संघ-सस्थाहरुले चेतनामुलक कार्यक्रमका योजनाहरु बनाउनुपर्छ । महिला समानताका लागि चर्कने आवाजहरु अब छाउपडीविरु¢ पनि चर्कनुपर्छ ।
आपुूमै आत्मकेन्द्रित भएर हिँड्ने नेतृहरुको लक्ष्य छाउपडी प्रथाको अन्त्यतिर पनि पुग्नुपर्छ । छाउपडीभित्र रेखा र दिव्यश्वरीको मृत्युले काचनपुरदेखि काँकडभिट्टासम्मका काँकडभिट्टादेखि विराटनगरको रानीसम्मका महिलाहरुलाई दुख्नुपर्छ र महिनाबारी हुँदा गोठमा बसेर आपुूले पीडा पाएको कल्पना गर्नुपर्छ कति गाह्रो होला भनेर । यो छाउपडी प्रथाको विरु¢ सम्पूर्ण पुरुषहरु पनि आ-आफ्नो क्षेत्रबाट लाग्नुपर्ने आवश्यकता भएको छ । महिलालाई मानव भएर बाँच्न दिनका लागि समतामुलक समाजमा लैंगिक विभेदको अन्त्य गर्न महिलाको हरेक क्षेत्रमा ३३ प्रतिशतको कुरा मात्र हैन ३३ प्रतिशतलाई टेकेर ५० प्रतिशत अर्थात् समान सहभागिताको कुरा संविधानसभामा पनि उठ्नुपर्छ । अब बन्ने संविधानमा संविधानसभामा रहेका १ सय ९८ महिला सभासद्ले छाउपडी प्रथालाई मान्न नपाइने संविधानको धारामा नै किटानीका साथ उल्लेख गराउनुपर्छ अनि मात्र भनिने गरेको नयाँ नेपालमा महिलाहरु खुल्ला आकाशमा स्वतन्त्रतापूर्वक बाँच्न पाउनेछन् । नत्र पुरानै कुसंस्कारलाई च्याप्दै प्रत्येकपटक महिनाबारी हुँदा अब यो छाउपडीभित्रै मर्छु कि भन्ने त्रास बोक्दै बाँच्न बाध्य हुनेछन् ।

जनगणनामा आदिवासी जनजाति चासो publised by Kantipur@28 asar 067 By Meena Shrestha · Monday, July 12, 2010

जनगणनामा आदिवासी जनजाति चासो
–मिना श्रेष्ठ
केन्द्रिय सदस्य
आदिवासी जनजाति युवा महासंघ
mamina.stha@gmail.com

एकदशक पछि गरिने जनगणना पुनः २०६८ हाम्रो मुलुकमा हुदैछ । हामीकहा जनगणनाको इतिहास हेर्दा वि.सं.१९६८बाट शुरु भएको पाइन्छ । १०० वर्ष अघि शुरु भएको जनगणना फेरि २०६८ मा ११ औं राष्ट्रिय जनगणना हुन गई रहेकोछ । राष्ट्रिय जनगणनामा जुन जातिको, जे जस्तो अवस्था छ त्यस्को सही सुचना तथ्याङ्क आउन सके समुदायलाई लक्षित गरेर विभिन्न योजना बनाउन सजिलो हुन्छ । हिजो सम्म भएका तथ्याङ्कलाई मिथ्याङ्क भन्ने गरिन्छ । किनकी हिजोको तथ्याङ्कमा “नभएको ठाउँमा नौ हजार भएको ठाउँमा भएन” भन्ने खाले तथ्याङ्क देख्न सकिन्छ । यो कुराको चासो विशेष गरि आफ्नो पहिचानको खोजि र हकहितको लागि लडिरहेका आदिवासी जनजातिलाई भएकोछ । हाल हामी कहा ५९ जाति सुचिकृत छन र धेरै सुचिकृत उन्मुखमा पहिचानको लागि लडिरहेकाछन । अव त मुलुक संघिय लोकतान्त्रिक गणतान्त्रिक भइ सकेकोछ, धर्म निरपेक्ष भइसकेको छ । हिजोका जनगणनामा हिन्दु धर्मलाइ प्राथमिकतामा राखेर प्रश्न बनाइन्थ्यो, सोधिन्थ्यो र लेखिन्थ्यो अनि यथार्थका तथ्याङ्क निस्किदैनथ्यो । पञ्चायतकालमा हिन्दु धर्मालम्बीहरु अत्याधिक देखाउन कुन धर्म मान्ने हो भनेर प्रश्न गर्दा पहिलो नम्बरमा हिन्दु राखेर सोधिन्थ्यो तर अब हुनलागेको राष्ट्रिय जनगणना २०६८ को मस्यौदाको व्यक्तिगत विवरण महल नं. ९ मा अझैपनि पहिलो हिन्दु त्यसपछि अरु अरु र अन्य राखिएकोमा नेपाली वर्णानुक्रम अनुसार राखिनुपर्छ । धेरै मानिसहरु कुनैपनि धर्म नमान्नेहरु पनि छन तर धर्म नमान्ने वा नास्तिक भनेर राखिएको छैन । त्यो पनि राखिनु पर्छ र धर्म नमान्ने नास्तिकको पनि तथ्याङ्क आउनुपर्छ । धर्मको आधारमा धेरै वर्ष अघि देखि हालीमुहाली गर्दै ठूलाठालु बन्दै आएकालाइ यो कुरा अपच्य हुन सक्छ र अझै नि ढाकछोपको तथ्याङ्क आउन सक्छ । 
राष्ट्रिय जनगणना पहिले राज्यको मात्र सरोकारको विषय बन्थ्यो तर अहिले सबैको महत्वपूर्ण चासोको विषय बनेकोछ । अघिल्लो जनगणना देखि आसन्न २०६८को राष्ट्रिय जनगणना सम्म आइपुग्दा मुलुकमा धेरै परिवर्तन भइसकेकोछ । राजनितिक, सामाजिक, सांस्कृतिक रुपमा जनतामा परिर्वतन आइ सकेकोछ । समावेशी संघिय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा सबैजातजाति आफ्नो हकलाइ सुरक्षित गर्दै आफ्नो पहिचानको साथ सार्वभौमतापूर्वक बाच्न पाउनुपर्छ । कतिपय ठाउमा कथित दलितवर्गले आफुलाइ हेला होचो सहनुपर्ने भएकोले सहि पहिचान लुकाएको पाइन्छ यो हेपाहा प्रवृतिको अन्त्य हुनुपर्छ । मातृभााषाको सवालमा, धर्मको सवालमा, जातजातिको सवालमा मिथ्याङ्क आउने प्रवृत्ति नेपालमा मात्र नभइ अन्य मुलुकमा पनि भएको पाइन्छ । यसो गर्दा कुन भाषा, भाषी कुन जातजाति कुन धर्मालम्बीको समुदाय पछि पारिएको छ थाहा हुन सक्दैन । वास्तविक विवरण नआउदा लक्षित समुदायमा राज्यबाट पाउने अवसर र सुविधाबाट बञ्चित हुन पर्नेहुन्छ । हाल नेपालमा मातृभाषा बोल्ने को संख्या कति छ ?र कहा कहा बोलिन्छ ? बहुभाषिक नेपालमा यथार्थको तथ्याङ्क आउन जरुरी हुन्छ । मातृभाषा जातिय पहिचानको सुचक हो । यदी कोइ आफ्नो मातृभाषा बोल्न जान्दैन तर मेरो मातृभाषा हो भन्छ भनि उस्को पहिचानमा राखिनु पर्दछ । मातृभाषा बोलिने तर सुचिकृत नभएकाको संख्या धेरै छन तरपनि जनगणनामा प्रवेश पाएका छैनन् । उदाहरणका लागि डोने भाषा सिन्धुपाल्चोक,काभ्रे र ललितपुरमा बोलिन्छ तर सुचिकृत भएको छैन । त्यस्तै धनकुटा, मोरङ्ग, सुनसरी, भोजपुर, इलाम र झापामा आठपहरिया भाषा बोलिन्छ तर सुचिकृत नभएकोले राज्यमा कुनै तथ्याङ्क छैन । राष्ट्रिय जनगणनामा देखाएका तथ्याङ्कहरु कतिपय कपोकल्पित ढंगमा राखिएको छ ।विगत २०५८ सालको जनगणनामा १०३ जातबाट तथ्याङ्क लिइएकोमा संखुवासभामा राउटे १ जना, सोलुखुम्बुमा मुसहर १ जना, ओखलढुङ्गामा वादी ३ जना र सुनसरीमा चेपाङ्ग ४४ जना भनेर तथ्याङ्क देखाइएको छ । के २०५८ सालमा यो जनसंख्या त्यसठाउँमा थिए त ? ५ लाख जनसंख्या भएको दनुवारलाई ५० हजार भनिएको छ । यस्ता झुठा तथ्याङ्कहरु आउन हुदैन । आफ्नो मातृभाषालाई स्थान नदिएको र पहिचान गुम्दै गएको गुनासाहरु धेरै छन । ३५ भन्दा बढी भाषाहरु राष्ट्रिय जनगणनामा छुटेका छन । लोपोन्मुख भाषाहरुलाई राज्यले संरक्षण गर्नपर्ने भएकोले यसलाई संरक्षण गर्न नैतिक दायित्व पनि हो । त्यसैले भाषाको सहि सुचना तथ्याङ्क आउनपर्छ । केन्द्रिय तथ्याङ्क विभागमा अधिकृतहरु चयन गरिदा आदिवासी जनजातिहरुको पनि समानुपातिक सहभागिता आवश्यकता छ र जनगणनाको टोली पठाइदा सम्बन्धित जिल्लामा सम्बन्धित भाषाविज्ञलाई सहजकर्ताको रुपमा राखिनुपर्छ, अनिमात्र भाषा तथा जातिय पहिचानको सहि तथ्याङ्क आउन सक्छ । 
अवको राष्ट्रिय जनगणनामा आदिवासी जनजातिहरुको सम्पूर्ण तथ्याङ्क आउनपर्छ र हिजो हुने गरेका, हिजो आउने गरेका मिथ्याङ्क भनिएकोलाइ अव फेरि मिथ्याङ्क हुनबाट जोगाउन राज्यको ध्यानआर्कषण हुन पर्दछ । मुलुक संघियतामा जान लागिरहेको अवस्थामा हुन लागिरहेका राष्ट्रिय जनगणना२०६८को पाइलट सर्भे पनि भइसकेको छ । त्यसैले यस्को महत्वलाइ व्यापक बनाइनुपर्छ । राष्ट्रिय जनगणना भइसकेपछि त्यस्को परिणामलाइ विरोध गरिनु र सच्याइन भन्दा अहिले नै सबैको चासो बन्नु पर्छ र युगौ देखि पछि पारिएका आदिवासी जनजातिहरुलाई अवसर र सुविधाबाट बञ्चित गराइनु हुदैन । क्ष्ीइ महासन्धि १६९ नेपालमा ०६४ भदौ ५ गते नेपाल सरकारले अनुमोदन गरेको हो । तरपनि राज्यले कार्यान्वयनका लागि आनाकानी गरिरहेकोछ । यस्का लागि क्ष्ीइ महासन्धि १६९ कार्यान्वयनका लागि आदिवासी जनजाति अनुगमन तथा समन्वय समिति गठन भइ सकेकोछ । यो समितिले सम्पूर्ण आदिवासी जनजातिहरुको हितको लागि हस्तक्षेपकारी भुमिका खेल्नुपर्छ । जनगणनाको टोली पठाउदा उत्तरदातालाई उत्तर दिन सचेत गराउन आम सचेत आदिवासी जनजाति युवाहरु टोलटोलमा जुटनुपर्छ । आदिवासी जनजातिहरुको जनसंख्या ५० प्रतिशत भनिरहदा अहिले सम्मको तथ्याङ्कमा ३७ प्रतिशत भनिएको बेला आसन्न जनगणनामा युवाहरुले प्रभावकारी प्रतिनीधीत्व र सहभागी जनाउनुपर्छ । 
धन्यवाद

विश्व आदिवासी दिवस र हाम्रो मुलुक publsed by blast daily 9 augst 2010 By Meena Shrestha · Tuesday, August 10, 2010

विश्व आदिवासी दिवस र हाम्रो मुलुक

मीना श्रेष्ठ / सन् १९९४ देखि मनाउन थालिएको विश्व आदिवासी दिवस हाम्रो मुलुकमा पनि विभिन्न कार्यक्रम गरेर मनाउने तयारी भइरहेको छ । यो वर्ष १६ औं दिवस हो । डिसेम्बर २४ १९९४ मा आयोजित सभाको संकल्प नं। ४९/२१४ ले प्रत्येक वर्षको अगष्ट ९ लाई विश्व आदिवासी दिवसको रुपमा विश्व आदिवासीको अन्तर्राष्ट्रिय दशक अवधिभर मनाउने निर्णय गर्यो । सन् २००४ मा भएको साधारणसभाको संकल्प ४९÷१७४ ले विश्वका आदिवासीले संस्कृति शिक्षा स्वास्थ्य मानवअधिकार तथा सामाजिक-आर्थिक विकासजस्ता महत्वपूर्ण क्षेत्रमा सामना गर्नु परेका समस्या समाधानको निम्ति अन्तर्राष्ट्रिय समन्वयलाई थप सुदृढ पार्ने उद्देश्यले दोस्रो आदिवासी दिवसको अन्तर्राष्ट्रिय दिवस मनाउने निर्णय गरेको हो ।
योपटक ुविश्व आदिवासी दिवस २०६७ आदिवासी जनजातिमाथिका सबै विभेद र उत्पीडन अन्त्य गर्ने अभियान-जाति भाषा ऐतिहासिक पहिचानको आधारमा राज्य पुनःसंरचना सुनिश्चित भएको संविधान निर्माणु ुविश्वका सम्पूर्ण आदिवासी जनजाति एक हौंु भन्ने नाराका साथ विश्व आदिवासी दिवसको अवसरमा आदिवासी जनजाति महासंघले साउन १ गते पत्रकार सम्मेलन गरेर एकमहिने आन्दोलनको कार्यक्रम घोषणा गरेको छ । २ सय ४० वर्षदेखि पछि पारिएका आदिवासी जनजातिहरु आफ्नो हक-अधिकार र पहिचानका लागि हिजो पनि लडिरहेका थिए आज पनि नयाँ संविधान बन्दैन कि भन्ने आशंका र नैराश्यताका बीच एकमहिने आन्दोलनको तयारीमा छन् । आजसम्म आदिवासी जनजाति गैरआदिवासी जनजातिलाई माथि चढाउने र शिखरमा पुर्याउने भर्याङमात्र बनिरहे गैरआदिवासी जनजातिलाई काँधमा चढाएर हिँडिरहे । तर अब पहिचानको लडाइँ शान्ति र संविधान ओझेलमा पारी सत्ताको संघर्ष चर्किदा आदिवासी जनजाति महासंघलाई आफ्ना हकअधिकार सुनिश्चित हुने नयाँ संविधान बनाउन आनाकानी गरेको हो कि भन्ने भान भइरहेको छ । नयाँ संविधान बने संघीय राज्य स्थापना भए स्वायत्तता भए स्थानीय जनताकहाँ अधिकार पुग्छ । तर दलहरुले यो चाहँदैन कि जस्तो भान हुन्छ । सत्ता समीकरणको खेलमा कहिले सहमतीय त कहिले बहुमतीय भन्दै अल्झिरहेका छन् । प्रधानमन्त्री माधवकुमार नेपालको राजीनामा यो देशका सबै समस्याको औषधि हुन्छ भन्ने ठानिएको थियो । तर राजीनामा दिएको २२ दिन पुग्दा पनि यो मुलुकमा भन्ने गरिएका सबै दलसहितको राष्ट्रिय सहमतिको सरकार बन्न सकेन र संविधान निर्माणको प्रकि्रया होइन दलहरु सरकार निर्माणमै अल्झिरहे । राष्ट्रिय सहमतीय सरकार बन्नुपर्छ भन्ने व्यक्ति तेस्रोपटकको प्रधानमन्त्रीको चुनावमा पनि असफल बनेपछि त झनै हाम्रो मुलुक अनिर्णयको बन्दी हुँदैछ । कहिलेसम्म प्रधानमन्त्री छान्ने प्रकि्रया चलिरहन्छ कतिाजेल सत्ता समीकरणको खेलमा लागिरहने संविधानसभाको समय प्रधानमन्त्रीका मतदाताहरुको जोड-घटाउ र सहमतीय-असहमतीयको खेलमै बितिरहेको छ । नयाँ संविधान निर्माण होइन प्रधानमन्त्रीको चुनावी प्रकि्रयामा सबैको ध्यान केन्द्रित छ । कसको पक्षमा कति मत भनेर मत बटुल्न तल्लीन भयो मुलुकको राजनीति । यस्तै प्रकि्रयामा तल्लीन हुने हो भने संविधान लेखनमा कहिले ध्यान जाने
दलका नेताहरु आपुूबाहेक अरुको अस्तित्व स्वीकार्दैनन् । संविधानसभा प्रधानमन्त्रीकै खेलमा सधैं लागिरहने हो भने म्याद थपिएको एक वर्ष पनि त्यसै बितेर जाने निश्चित प्रायः छ । अनि शान्तिपि्रय आम नेपालीको नयाँ संविधान बन्ने छैन संघीयता पनि हुने छैन र अझै उही पुरानै केन्द्रिकृत राज्य प्रणाली नै रहिरहनेछ । हिजोआज आदिवासी जनजाति बुद्धिजीवी र नेताहरु सबै निराश देखिन थालेका छन् । तर यसो हुनु हुँदैन । सबै जातीय संगठन आदिवासी जनजाति सबैले कार्यगत एकता गर्दै आन्दोलनमार्पुत् अधिकार सुनिश्चित गराउनुपर्छ । अहिलेको प्राथमिकताको विषय नयाँ संविधान निर्माण नै हो । शान्ति प्रकि्रया र नयाँ संविधान प्रकि्रया ओझेलमा परिरहेको बेला अरुले हाम्रो अधिकारको लागि आवाज उठाइदेला भनेर मुख ताक्ने होइन । सम्पूर्ण आदिवासी जनजातिहरु अधिकारका लागि आफैं जुर्मुराउनुपर्छ । ए अँ हो त है भनेर समाचार सुन्दै विचार तय गर्नुभन्दा योपटकको विश्व आदिवासी दिवस विगतभन्दा पृथक् ढङ्गले मनाउने तयारी भइरहेकोले आदिवासी जनजातिको मुक्तिको पक्षमा संविधान लेखन केन्द्रित गराउनको निम्ति सम्पूर्ण आदिवासी जनजाति एक हुनु जरुरी छ ।
त्यसैले आफ्नो पहिचान र हक-अधिकार स्थापित गर्न जनदवाब सिर्जना गर्न एक महिनाभर आन्दोलनमा केन्द्रित हुनु आवश्यक छ । थामी समाजले दोलखालाई केन्द्रविन्दु बनाएर विश्व आदिवासी दिवस मनाउँदैछ भने थारु कल्याणकारी सभाले चितवनमा गर्दैछ । विश्व आदिवासी दिवसका सन्दर्भमा कोणसभा अपिल वितरण प्रमुख दलहरुलाई ज्ञापनपत्र हस्तान्तरण धर्ना अन्तर्त्रिुया बिचार गोष्ठी जलपान लेख-रचनाहरु प्रकाशन प्रभात फेरी दीपावली मसाल जुलुस राजधानी नाकाबन्दी झाँकीसहित र्याली आमसभासँगै देशभरि चक्काजामजस्ता कार्यक्रम छन् ।
साउन महिनाभरि गरिने कुनै-कुनै कार्यक्रमले जनतालाई दवाब दिएजस्तो हुनसक्छ । ती अप्ठ्यारा कार्यक्रममार्पुत् जनतालाई होइन राज्यलाई अप्ठ्यारो पारेर आफ्ना मागहरु सुनाउन खोजिएको हो । राज्यले युगौंदेखि विभेद गरेको कुरालाई यो लोकतान्त्रिक गणतन्त्रात्मक राज्यमा पनि अझै नसुनिने हो कि भनेर घच्घच्याउन खोजिएको हो । हाम्रो मुलुक एउटै वेषभुषा एउटै भाषा एउटै धर्म मान्नेहरु भएको नभई बहुभाषिक बहुजातीय बहुधार्मिक मुलुक हो । सयौं थुङ्गा पुूल भएको मुलुक हो । बहुभाषिक बहुधार्मिक बहुजातीय समाजमा अन्तरभाषिक अन्तरजातीय अन्तरधार्मिक सहिष्णुतालाई कायम राखी साँस्कृतिक पहिचानलाई प्रवद्र्धन गरिनुपर्छ । तर अहिलेसम्म हामीकहाँ जातीय भाषिक साँस्कृतिक विभेद हुँदै आइरहेको छ । सबैको समान हकलाई सम्मान गर्दै विभिन्न भाषाभाषी पिछडिएको वर्ग र स्थानीय सँस्कृतिलाई जगेर्ना गर्नुपर्छ । सबैखाले विभेदहरुको अन्त्य त्यति बेलामात्र सम्भव हुन्छ जतिबेला नयाँ संविधान निर्माण गरी राज्यको विभेदकारी नीतिका कारण आदिवासी जनजातिमाथि भएका सबैखाले हेला-होंचो शोषण र दमनबाट मुक्त गरी सामाजिक न्यायसहितको सम्पूर्ण आदिवासि जनजातिको हक-अधिकार सुनिश्चित भएको समतामूलक समाज निर्माण हुन्छ ।
विश्वभर मनाइने यसपटकको विश्व आदिवासी दिवस हाम्रो मुलुकमा नयाँ संविधान बन्ने बेलामा भएकोले आफ्नो अधिकार सुनिश्चित गराउन दवाबमूलक हुनुपर्छ । जातीय संस्था संबद्र्धन संस्था महासंघ आदिवासी जनजातिसँग सम्बन्धित सबै संघ-संथाका कार्यक्रमहरु नयाँ संविधान निर्माणप्रति लक्षित हुनुपर्छ । योपटकको विश्व आदिवासी दिवस र्यालीमा झ्याम्टा बजाएर र खाएर उत्सव मनाएरमात्र होइन आफ्ना अधिकार सुनिश्चित गराउन नयाँ संविधानप्रति अर्जुनदृष्टि हुनुपर्छ । नत्र आदिवासी जनजातिले विभेदविरुद्ध आवाज उठाइरहनेछन् गैरआदिवासीहरु भने आदिवासी जनजातिलाई भर्याङ बनाएर ठूलाठालु बनिरहनेछन्

महिलाको तीज र वर्तमान परिस्थिित Published by Blast daily 6 sept.2010(21 Bhadra067) By Meena Shrestha · Sunday, September 12, 2010

महिलाको तीज र वर्तमान परिस्थिित

-मीना श्रेष्ठ हिन्दू महिलाहरुले मनाउँदै आएको तीज पर्व हाम्रो घरदैलोमा फेरि आइपुगेको छ । यो पर्व कहिलेदेखि सुरु भयो भन्ने यथार्थ जानकारी नभेटिए पनि पौराणिक कथाअनुसार पार्वतीले शिवलाई पतिको रुपमा मानेर अन्न-जल नखाई उपवास बसेपछि शिवलाई प्राप्त गरेको भन्ने उल्लेखित छ । त्यही पौराणिक कथा अनुसरण गर्दै हिन्दू महिलाहरुले आफ्ना पतिको दीर्घायु र सुस्वास्थ्यको कामना गर्दै निराहार व्रत बस्ने चलन चलिआएको पाइन्छ । माइतीबाट छोरी-चेलीलाई लिन जाने माइती घरमा आफ्नो गच्छेअनुसारको मिठो-मसिनो खाने खुवाउने र एक दिन भए पनि आराम गर्ने यो पर्व कतै व्रत बस्ने अघिल्लो दिन माइती घर पुगेर उज्यालो हनु अघिसम्म दरको रुपमा खीर ढकने चाम्रे इत्यादि खाने प्रचलन रहिआएको पाइन्छ । हिन्दू धर्मग्रन्थअनुसार पतिलाई परमेश्वरको रुपमा मान्नुपर्ने उल्लेख छ । अझ महिलालाई मानवको रुपमा नस्वीकानॆ्र मनुस्मृतिले महिलाले पतिभक्ति जयजयकार गर्नुपर्ने पतिलाई जवाफ फर्काउन नहुने सधैं पतिको अधिनमा रहनुपर्ने पतिको मृत्युपछि शृङ्गार गर्न नहुने मिठो पौष्टिक खाना खान नहुने उल्लेख गरेको पाइन्छ । तिनै धर्म ग्रन्थलाई पक्षपोषण गर्दै आएको हाम्रो संस्कृति र रीतिरिवाज पितृसत्तात्मक सामन्ती चिन्तनले जकडिएको छ । समाज परिवर्तनको क्रममा मातृ सत्तात्मक परिवारबाट पितृ सत्तात्मक परिवारमा पुग्दा पुरुषले महिलामाथि शासनको सुरुवातमा महिलालाई बन्दीको रुपमा हातखुट्टा बाँधेर राखेका नेलकडी र सिक्रीहरु अहिले गहनाका रुपमा प्रयोग भइरहेका छन् । यो वर्तमान अविवाहित युवा महिलाले असल पति प्राप्त गर्न शिवजीको पूजा-आरधना गरेर व्रत बस्छन् भने विवाहित महिलाहरुले आफ्ना पतिको सुस्वास्थ्य र दीर्घायुको कामनाका लागि व्रत बस्छन् । तर आजसम्म कहिल्यै पनि के सुनिएको छैन भने कुनै पुरुषले पत्नीको सुस्वास्थ्य र दीर्घायुको कामना गरेर व्रत बस्ने गरेको होस् । बरु एउटी पत्नी घरमा हुँदा-हुँदै श्रीमतीहरु बटुल्दै हिँड्ने धेरैवटी श्रीमती राख्ने व्यभिचारी पुरुषहरु भेटिन्छन् । पत्नीले व्रत बस्दा आयु लम्बिने भए धेरैवटी पत्नीका पतिको आयु कति लामो हँुदो हो त्यसो त सबै पुरुष व्यभिचारी हुन्छन् भन्ने पनि होइन । हाम्रो समाजमा अधिकांश महिला िहंसाको कुरा उठ्ने गरेको पाइन्छ । महिलाले पुरुषमाथि पनि िहंसा गर्ने गरेको पाइन्छ । हिजोआज चित्त नबुझे पतिको गालामा थप्पड बजार्ने पत्नीहरु पनि पाइन्छन् तर तिनको चर्चा कतै गरिन्न । यस्तो चर्चा भएमा विचरा ती पुरुषहरु जोइटिङ्ग्रेको दर्जामा गनिन्छन् । हाम्रो समाजको हेराइमा महिला सधैं पोइटिङ्ग्री भएर सहनशिला सुशिला हँुदै पुरुषको हरेक यातनालाई सहँदै घर गरी खाने महिलालाई असल महिला ठानिन्छ । समाज बर्बर युगबाट सामन्ती युगमा रुपान्तरण भैसकेपछि महिलालाई अधिनस्थ राख्नको निम्ति नितान्त दासी र बच्चा जन्माउने साधनको रुपमा प्रयोग गर्न खोजिएको छ । यिनै पुरुष चिन्तनलाई सामन्तवादी पितृ सत्तात्मक समाजमा वैधता दिने चाड हो तीज । यो पर्व पुरुषको प्रभुत्वलाई संस्कारमा रुपान्तरण गर्ने जसरी पनि पतिबाहेक अरुलाई श्रेष्ठ नठान्ने पतिलाई पूजा गर्ने अलौकिक देवता होइन प्रत्यक्ष देवता मान्ने पुरुष प्रभुत्वको पूजा गर्ने परम्परागत चाड हो यो । हाम्रो समाज अझै पनि सामन्तवादी पितृ सत्तात्मक सोँचबाट ओतप्रोत छ । हामीभित्रै पितृ सत्तात्मक चिन्तन हावी छ । युगौंदेखि महिलालाई दासीको रुपमा प्रयोग गर्दै आएको पुरुष चिन्तन पुरुषमा मात्र होइन यो समाजको आधा हिस्सा महिलाभित्र पनि पाइन्छ । यो चिन्तनले साँस्कृतिक रीतिरिवाजमा मात्र नभई सामाजिक आर्थिक राजनैतिक हरेक पाटोमा छाएको पाइन्छ । समाज विकासको रुप आजको स्थितिमा आइपुग्दा हामीकहाँ दुई खाले पुरुष चिन्तन भेटिन्छन् । एकले ुतीजको व्रत बस्दा मेरो स्वास्थ्य राम्रो हुने होइन तिम्रै स्वास्थ्य चाहिँ बिग्रन्छ । त्यसैले व्रत नबस तिम्रो व्रतले मेरो आयु लम्बिने होइन तिम्रो आयु छोट्टिन सक्छ ।ु भन्छन् भने अर्का थरी पुरुष भने ुके गर्ने हाम्रो सँस्कृति हो चलिआएको परम्परा हो । गोडा धोएर पानी खाऊ भनेर गोडा तेस्र्याउँछन् । उनीहरुमा ुव्रतै नबसे पनि रातो साडी चाहिँ लाउनू हैु भन्ने चिन्तन पाइन्छ । व्रत बसेको दिन श्रीमान्ले साँझमा खाऊ नभनी खान नहुने श्रीमान् टाढा छ भने श्रीमान्ले फोनबाट खाऊ नभनेकोले भोकै बस्नु परेको गुनासो सुन्न पाइन्छ । हामीकहाँ सबै पुरुषहरु पितृ सत्तात्मक सोँचले ग्रस्त छन् भन्ने होइन । महिलावादी सोँच राख्ने महिला र पुरुष समान हो भन्ने सोँच राख्ने पुरुषहरु पनि पाइन्छन् । महिलाले महिलालाई िहंसा र दुव्र्यवहार गर्ने तीतो सत्य हामीसँग छँदैछ । सासू-बुहारी नन्द-भाउजूबीच न्यानोभन्दा चिसो सम्बन्ध एउटी महिलालाई विस्थापित गरेर सौता बन्ने अधिकांश अवस्थामा महिलाले नै महिलाको चियोचर्चा गरेको पाइन्छ । त्यसैले यस्ता प्रवृतिलाई हटाउन सामन्तवादी पितृ सत्तात्मक चिन्तनलाई हटाउन सामन्तवादको जरो कहाँ छ खोजी गरिनुपर्छ र उखेल्नुपर्छ । हिजोआज परम्परागतरुपमा हिन्दू महिलाहरुले महान् चाड भनेर मनाउँदै आइरहेको तीज तडकभडकसहित महिना दिन अघिदेखि मनाउन थालिएको छ । अझ राजधानीमा तीजमा दर खानका निम्ति चन्दा बटुल्ने चलन पनि सुरु भएको छ । ठाउँ-ठाउँमा तीज मेलाहरु सुरु भएका छन् । विभिन्न पार्टी प्यालेसमा दर खाने नाचगान गर्ने चलन भित्रिएको छ । पाँचतारे होटल डान्सबारमा तीजका भाकाहरु गुन्जिन थालेका छन् । तीजमा खाइने खीर चाम्रेहरु परिवर्तन भएर अन्य खाद्यपदार्थ पनि भेटिन थालेका छन् । धैरै गहना र रातो साडी तडकभडक जहाँ छ त्यहाँ मिडियाको पनि पहुँच पाइन्छ । प्रचार-प्रसार त्यहाँ पाइन्छ । सासू नन्द र आमाजूले दिएको दुःख-पीडा साटासाट गर्ने महान् चाड भन्दै आएको चाड आज कसको साडी कति महङ्गो कसको गहना कति भनेर प्रदर्शन गर्ने पर्वको रुपमा स्थापित हुँदै गएको पाइन्छ । यस्तो हैसियत प्रदर्शनले सम्पन्न परिवारमा त रमाइलै होला तर विपन्न पविारमा झैंझगडा र आत्महीनता बोध गराउन सक्छ । युगौंदेखि महान् पर्व भनेर हिन्दू महिलाहरुले मानिआएको तीज पर्वलाई पुरुष बर्चश्वको जयजयकार गर्ने दिन होइन महिला अधिकार सुनिश्चितताका लागि उद्घोष गर्ने दिन बनाउनुपर्छ । शोषित आवाजहरुलाई बुलन्द गर्नुपर्छ । विश्वको इतिहासमा परिवर्तन एकैचोटि भएको छैन । गुनासो र दुःखलाई गीत बनाएर गाउने परम्परालाई आमूल परिवर्तनको निमित्त सशक्तीकरण र आवाजहरु उठ्नु उठाउनुपर्छ । पितृ सत्तात्मक चिन्तनले भरिएको समाजकै चेतना परिवर्तन हुनुपर्छ महिला-पुरुषबीचको विभेद हटाई समान सहभागिता खोजिनुपर्छ । संविधानमा हक सुनिश्चित गराउनेतर्पु ध्यान केन्द्रित हुनुपर्छ । नारी मुक्तिको प्रश्न संस्कृतिसँगमात्र जोडिएको छैन । साँस्कृतिक संघर्षसँगै सामाजिक आर्थिक परिवर्तन पनि हुनुपर्छ । वर्गीय मुक्तिविना नारी मुक्ति सम्भव छैन भन्ने कुरालाई आत्मसात् गर्नुपर्छ अनिमात्र वास्तविक महिला मुक्तिको ढोका खुल्न सक्छ । युग पविर्तनका सम्वाहक युवा पिँढीले परम्परागत महान् पर्व भनेर मनाउँदै आएको तीज पर्वका नकारात्मक पक्षलाई परिवर्तन गर्नुपर्छ । आर्थिक हैसियत मापन गर्ने विकृतिको अन्त्य गर्दै महिला-पुरुष समान भन्ने कुरालाई उद्घोष गर्न तीजमा केही नखाई मनाउने पर्व बहिष्कार गर्न सक्नुपर्छ । दुई सयको फरिया फेर्न नपाएर माइत जान नपाउने र बीस हजारभन्दा बढी मूल्य पर्ने सितारा र जडीले भरिएको साडीमा रम्ने निम्न वर्ग र उच्च वर्गबीचको खाडल बढाउने प्रथाको अन्त्य गरिनुपर्छ ।



Rajniti Bhitra Mahila Hinsa Published by Kantipur Daily@ Dec.6 By Meena Shrestha · Wednesday, December 8, 2010

राजनीतिभित्र महिला हिंसा                         

नोभेम्बर – २५ अर्थात मंसिर – १० देखि १६ दिन सम्म महिला हिंसाविरुद्धको अभियान भनेर अन्तराष्ट्रिय स्तरमा मनाईन्छ । यो दिवसको सुरुवात ल्याटिन अमेरिकाबाट भएको हो । यसपछि महिलाहरु के कस्ता हिंसाबाट पीडित रहेछन् भन्ने कुराको पहिचान हुन थालेको हो । यो दिवसको सन्दर्भ डोमिनिकल गणतन्त्रका एकै परिवारका ३ दिदीबहिनीको हत्यासँग जोडिएको छ । तीनै दिदीबहिनी राजनीतिक कार्यकर्ता थिए । सन् १९६० मा डोमिनिकल तानाशाही सरकारले उनीहरुको निर्मम हत्या गरेको थियो । जसलाई लिङ्गको आधारमा हुने राजनीतिक हिंसाको प्रतिरुप मानिन्छ । मिरावल परिवारका यी ३ दिदीबहिनीको हत्या पक्राउ गरेर ११ महिना पछि नोभेम्बर २५ सन् १९६० मा गरिएको थियो । यी तिनै दिदीबहिनीको हत्यालाई महिलाविरुद्धको हिंसाको रुपमा लिइयो । यिनै दिदीबहिनीको सम्झनामा विभिन्न कार्यक्रम गरी मनाउन थालियो । यो हत्याको प्रसंग विभिन्न मुलुक हँुदै संयक्तराष्ट्रसंघसम्म आईपुग्यो । सन् १९९९ मा राष्ट्रसंघको महासभाले नोभेम्बर २५ लाई विश्वभर महिला हिंसाका विरुद्धको दिवस मनाउने घोषणा ग¥यो । यो अभियानमा सेतो रिबन लगाएर महिला हिंसा गर्दिन भनेर प्रतिबद्धता जाहेर गर्ने गरिदै आएको छ र यसलाई सेतो रिबन अभियानको नामले पनि चिनिदै आएको छ । महिलाहरुमाथि सामाजिक, आर्थिक, सांस्कृतिक, राजनितीक सबैखाले हिंसा हुने गरेको पाईन्छ । महिलाहिंसाको विषय १६ दिने अभियानमा मात्र होईन, संधैभरि चर्चाको विषय बनाईनुपर्छ । महिला हिंसा कसरी अन्त्य गर्न सकिन्छ र कसरी न्युनीकरण गर्न सकिन्छ भन्ने विषयको चर्चा तबसम्म भइरहनु पर्छ, जबसम्म यो समाजमा महिला समानताको व्यवहारले मान्यता पाउँदैन । नोभेम्बर २५, जुन ल्याटिन अमेरिकाका पुरुष जो चाहिँ महिला हिंसा विराधी थिए, उनीहरुले महिला हिंसा गर्दिन भनेर प्रतिबद्धता जाहेर गरेका थिए । हाल विश्वमा ५४ देशमा सेतो रिबनको अभियान चलेको छ । हाम्रो देशमा पनि महिला हिंसाविरुद्धको अभियानलाई महिलावादी संघ, संस्था र राजनितीक दलहरुले समेत मनाउन थालेको पाईन्छ । हाम्रो मुलुकमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापना भईसक्दा पनि महिलाहरु दोस्रो नागरिक नै भएर बाँच्न बाध्य पारिएका छन् । महिला र पुरुषहरु समान हन् भन्ने नारा घन्किए पनि यथार्थ र व्यवहारमा समान हुन सकेको छैन । मानवाधिकारका विभिन्न महासन्घिमा राज्यले हस्ताक्षर गरे पनि मानवाधिकारको अनुभूति गर्न पाएका छैनन् महिलाहरुले ।महिलामाथि सामाजिक, आर्थिक र सांस्कृतिक सबै तबरले हिंसा हुने गरेको छ । यति हुँदाहँुदै पनि महिला अधिकार र महिला मुक्तिका आवाज उठ्ने राजनितीक क्षेत्रमा समेत महिला हिंसा हुँने गरेको पाईन्छ । महिला र पुरुष समान हुन् र समान हुनु पर्छ भनेर समाज र मुलुक परिवर्तन गर्न लागेको क्षेत्रमा महिलाहरु मानसिक रुपमा पिडित हुन्छन् । हाम्रो समाजको जडको रुपमा रहेको पितृसतात्मक सोच राजनितीक क्षेत्रमा जरो गाडेर बसेको छ । महिला भएर जन्मदै हुने गरेको हिंसाको अन्त्य गर्न लागेको ठाउँमा नै महिला हिंसा हुने गरेको सुन्दा अनौठो लाग्न सक्छ । सामाजिक रुपमा नै हुने हिंसा राजनितीक रुपमा सक्रिय महिलाहरुको चियोचर्चोबाट सुरु हुन्छ । त्यो महिला कता गई ? को को सँग बोली ? घरबाट कतिखेर निस्की ? र कतिखेर फर्किई ? भनेर छरछिमेकी र समाजमा चियोचर्चो गर्ने गरिन्छ । राजनीतिक सांगठनिक कामको व्यस्तताले अविवाहित रहेको उदाहरण पाईन्छ । राजनीतिमा सक्रिय रहेका महिलाहरुले आफ्नो जीवनको उर्जाकाल पार्टी संगठनमा व्यतित गरिरहेका भएपनि जीवनको उत्तरार्धमा उनीहरु एक्लो र उराठलाग्दो जीवन बिताउन बाध्य भएको उदाहरण पनि हाम्रो समाजभित्र देख्न सकिन्छ । के उनीहरुलाई यस्तो अवस्थामा राजनीतिक दलहरुले टेवा दिनु पर्दैन ? यस्तो अवस्थामा रहेका महिलाहरुलाई राजनीतिक दलहरुले नहेर्नु पनि महिला माथिको राजनीतिक हिंसा नै मान्नु पर्ने हुन्छ । कतिपय युवा महिलाहरु विवाहपश्चात राजनीतिक जीवन त्याग्ने गरेको पाईन्छ भने कतिपय युवा महिलाहरुको पारिवारिक जीवनमा कटुता आएको पाईन्छ भने कतै कटुता बढ्दै गएर सम्बन्धविच्छेद भएर एकल जीवन बिताउन बाध्य पारिने गरिन्छ । यस्तो अवस्थामा त्यस्तो महिलाहरुले मानसिक तनावको जीवन बिताउनुपर्दा उनीहरुको जीवन नै बोझिलो बन्ने गरेको पनि हाम्रो समाजमा प्रसस्त उदाहरणहरु विद्यमान छन् ।महिलाहरुलाई राज्यले र राजनीतिक दलहरुले ३३ प्रतिशत प्रतिनिधित्व सहभागिता भनिए पनि अधिकांश स्थानहरुमा अवसर नदिएको पनि प्रसस्त उदाहरणहरु छन् । महिलालाई दिएको जिम्मेवारीप्रति नै अविश्वासले हेर्ने गरिन्छ । उसको कार्यकाल पूरा नहुन्जेल जति नै सक्षम र योग्य भए पनि महिला भएकै कारण अविश्वासले हेरिन्छ र योग्यताको कदर गरिदैँन । अझ विशेष जिम्मेवारीको स्थानमा महिलालाई राख्न नपरोस् भनेर महिलाहरुलाई प्रमुख पदमा जिम्मेवारी नदिने दिईन्न । राजनीतिक दलहरुमा लामो समय महत्वपुर्ण जिम्मेवारी र भूमिका निर्वाह गरिसकेका महिला नेतृहरु नभएका होइनन्, जब राष्ट्रमा महिलाहश्रका लागि त्यस्तो अवसर पाउने अवस्थाको सिर्जना हुन्छ, त्यस्तो अवस्थामा विभिन्न बहानाबाजीको बखेडा सिर्जना गरेर महिलाहरुलाई पछि हटाउने प्रचलन अझै राजनीतिक दलहरुबाट हटेको छैन । उदाहरणको रुपमा संविधानसभा निर्वाचनपछि उपराष्ट्रपतिमा महिलालाई अवसर दिने धेरै कुरा भएर नेकपा एमालेका तर्फबाट महिलानत्री अष्टलक्ष्मी शाक्यलाई यो अवसर दिईने बेला पुरुष नै राखिएकाले पनि राजनीतिक क्षेत्रमा महिलामाथि अवसर नदिएर योग्यताको कदर गरिदैन र मानसिक रुपमा महिलाहरुलाई दबाउने गरिनछ भन्ने यो एउटा उदाहरण मान्नुपर्ने हुन्छ । हुन त हाम्रो समाजमा यस्ता धेरै उदाहरणहरु छन्, त्यो सबै भनेर साध्य पनि हुँदैन ।आफ्नो सामाजिक, आर्थिक र सांस्कृतिक समस्यासँग संघर्ष गर्दै राजनीतिक क्षेत्रमा सक्रिय महिलाहरुलाई समानता होईन मातहत भन्ने दृष्टि राखिन्छ । पुरुषको मातहतमा रहेर सांगठनिक काम गर्दा त्यहि व्यक्ति असल र पुरुष समान हैसियत भइसकेपछि त्यहि व्यक्तिप्रति गलत दृष्टिले हेर्न थालिन्छ । उसका कमी, कमजोरीहरु खोज्न थालिन्छ । कसरी आफुभन्दा तल भन्ने कुराको खोजी गर्न थालिन्छ । यो पनि राजनीतिक रुपमा हुने गरेको महिलाहिंसाको एउटा पाटो हो । महिलाको मातहतमा रहेर काम गर्नुपर्दा पुरुषले आफूलाई हेय ठान्ने गरेको पाईन्छ भने सांगठनिक कामहरुमा पुरुष नेता र महिला नेतालाई छुट्टाछुट्टै दृष्टिकोण राख्ने गरेको पाईन्छ । महिला र पुरुषबीचको यो असमानता अन्त्य नहुन्जेल महिलामाथि हिंसा भई नै रहन्छ ।महिलाहरु राजनीतिक क्षेत्रमा टिकिरहन नसक्नु महिला हिंसा पनि एउटा मूल कारण हो । महिला भएकै कारण हिंसायुक्त जीवन जिउनु पर्छ भन्ने मानसिकता हामीभित्र मेटिनुपर्छ । कोठाभित्रका प्रशिक्षण र भाषण समानताका हुने तर व्यवहारमा लागू नहुने होईन, समानताको सुरुवात गरिनुपर्छ । कम्युनिष्ट पार्टीभित्र सेतो रिबन लगाउने अर्थात महिलाप्रति हिंसा गर्दिन भन्नेको संख्या ठुलै छ तर सेतो रिबन पुरुषको पहिरनमा मात्र लगाएर पुग्दैन त्यसलाई सङ्कीर्ण विचारबाट नै उखेलेर फ्याँकेर व्यवहारमा नै उतार्न जरुरी छ र अझ महिलाहरुले पनि सेतो रिबन लगाउन जरुरी छ । महिलाले महिलामाथि गरिने हिंसा रोक्न सके महिलामाथि हुने आधा हिंसा त्यसै कम हुन्छ । हामीकहाँ महिलाले महिलालाई बढी चियोचर्चो गर्ने, आफ्नो प्रतिस्पर्धी ठानिएकालाई पछि पार्न चरित्रहत्यासमेत गर्ने गरेको पाईन्छ । कुनै ठूला कार्यक्रममा पुरुष नै प्रमुख अतिथि हुनुपर्छ भन्ने मान्यता राखिन्छ । सांगठनिक धारणहरु पुरुष इन्चार्जले राख्दा महत्वपुर्णरुपमा लिईन्छ भने महिलाको विचारलाई गौण ठानिन्छ । सञ्चार माध्यमले पनि जहाँ पुरुष नेताको उपस्थिति रहन्छ, त्यहाँ बढी चासो राखेको पाईन्छ र महिला नेतालाई कम प्राथमिकता दिने गरेको भेटिन्छ । महिला हिंसाको अन्त्य गर्नराजनीतिक हिंसा रोकिनुपर्छ । महिला हिंसा विरुद्धको आचाारसंहिता बनाईनु पर्छ । नैतिकता र मापदण्ड महिला र पुरुषका लागि बराबर हुनुपर्छ । पार्टीभित्र हुने प्रशिक्षणहरुमा महिला हिंसाको बिषयलाई पनि एउटा बिषय बनाउन जरुरी छ । नयाँ संविधान निर्माण नभई महिला हिंसा नियन्त्रण हुन सक्दैन तसर्थ नयाँ नेपालको खाका कोर्न नयाँ संविधान लेख्न संविधान सभासदमा पुगेका १९८ जना महिला सभासदहरुले महिलाले महिला भएकै कारण भोग्नुपर्ने हिंसाबाट मुक्त भई सम्मानित जीवन जिउन सक्ने संविधान लेख्नुपर्छ । महिलामाथि हिंसा गर्दिन भन्ने प्रतिवद्धता गरिनु पर्छ । महिला हिंसामुक्त राष्ट्र बनाउन सम्पुर्ण तह र तप्काको महत्वपुर्ण भूमिका हुनुपर्छ ।   

8 March ra Naya Sambidhan published By Blast daily By Meena Shrestha · Tuesday, March 8, 2011 ८ मार्च र नयाँ संविधान

८ मार्च र नयाँ संविधान

मीना श्रेष्ठ

विश्वभर मनाइने ८ मार्च अर्थात् अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवसलाई नारी दिवस भनेर पनि मानिन्छ । विभिन्न दिवसमध्ये चर्चा, हल्ला–खल्ला, चर्का भाषणसहित मनाइने दिवसअन्तर्गत ८ मार्च पनि पर्दछ । ८ मार्चमा नारीहरुले विभिन्न कार्यक्रम गर्ने गरेका छन् । तर, ८ मार्च के ? किन ? कसले सुरुवात गर्‍यो भन्नेबारेमा आम नेपाली दिदीबहिनीलाई थाहा भएजस्तो लाग्दैन ।

जर्मनी महिला नेतृ क्लारा जेट्किनले श्रमिक महिलाहरुको हक–अधिकारको आवाज बुलन्द गरेको दिन हो ८ मार्च । यो वर्ष १ सय १ औं अन्र्तराष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवस परेको छ । र्‍याली, अन्तत्र्रिmयामा, गोष्ठी र भाषणहरुमा महिला अधिकारका आवाजहरु चर्का स्वरमा थर्किने गर्छन् तर महिला अधिकार मानव अधिकार नै हो भन्ने अनुभूति हुन सकेको छैन ।

नेपाली महिलाहरुले अझै पनि झुमा, देउकी, कुमारी प्रथाबाट शोषित हुनुपरेको छ । दाइजो÷तिलक प्रथाबाट जिउँदै जल्नुपर्ने अवस्था छ । बोक्सीको आरोपमा मलमूत्र खुवाइने क्रम पनि रोकिएको छैन । बलात्कृतहरु न्यायको भीख माग्दै हिँडिरहेका छन् । महिनाबारी हुँदा छोइछिटो गरिने हिंसाजनित छाउपडी कुप्रथा जारी नै छ । विधवा÷एकल महिला भएका कारण निरस र यातनापूर्ण जीवन बिताउनुपर्ने बाध्यता कम हुन सकेको छैन । सरकारले विधवा/एकल महिला विवाहलाई प्रोत्साहन दिन त खोज्यो तर यो कार्यक्रमलाई पैसासँग जीवन दाँज्न खोजियो भनेर चौतर्फी विरोधका लेख, रचना, टिप्पणीहरु प्रशस्त निस्किए । सरकारले ल्याएको प्रोत्साहनको कार्यक्रमलाई मन, मष्तिष्क र व्यवहारबाट आत्मासात गर्नुपर्छ ।

एकल महिलाको विवाहलाई अझै पनि खराब दृष्टिकोणले हेरिन्छ । पुरुषले १० वटीलाई श्रीमतीको रुपमा ठाउँ–ठाउँमा राखेर मन राख्दै हिंडेपनि पुरुष भने सधैं शुद्ध, पवित्र र चोखो मानिन्छ । एउटा पुरुषले मोटरसाइकलमा पालैपालो धेरैवटीलाई घुमाउन लगे पनि त्यो पुरुषको कुनै चासो हुन्न तर एउटी महिला जहाँ हिंडे, जता गए जोसँग बोले पनि खराब आचरणको दृष्टिकोणले हेरिन्छ । नेपालमा पटक–पटक राजनीतिक परिवर्तन भइसकेको छ । जहानियाँ राणाशासन, पञ्चायती व्यवस्था, प्रजातान्त्रिक व्यवस्था र अहिले सङ्घीय लोकतान्त्रिक गणतान्त्रिक व्यवस्थासम्म आइपुग्दा पनि महिला भएकै कारण नारीले मानसिक तथा शारीरिक यातना भोग्नु परिरहेको छ ।

विभिन्नखाले विभेदको अन्त्यका लागि १९१० देखि मनाइँदै आएको यो दिवस फेरि पनि विभिन्न महिलावादी संघसंस्था र राजनीतिक दलबाट भव्यताका साथ हुने तयारी भइरहेको छ । र, आपूmलाई नेतृत्वदायी भूमिकामा रहेको ठान्नेहरु जहाँ जुन ठाउँमा भएपनि नेतृत्व गर्नैपर्ने व्यक्तिहरु पनि चर्का–चर्का स्वरमा आपूm महिला अधिकारका निम्ति सधैं लडिरहने प्रतिबद्धता व्यक्त गर्छन् । हामीकहाँ अधिकार र चेतनामूलक कार्यक्रमहरु अभैmपनि सहरकेन्द्रित हुने गर्छन् ।

समाज पितृसत्तात्मक चिन्तनबाट ओतप्रोत भएको कारण महिलाले समानताको अनुभूति गर्न पाइरहेका छैनन् । महिलाहरु धैर्य गर्नैपर्ने सहनशीला, सु्शीला हुनैपर्ने शिक्षा घरभित्रैबाट दिइन्छ । महिलामाथि शोषण–दमनको सुरुवात जन्मेको घरबाट सुरु हुने गर्छ । गर्भ रहँदादेखि नै परिवारबाट छोरो जन्मियोस् भन्ने आशा र कल्पना गरिन्छ । गर्भमा छोरी रहेको जानकारी भए उ नजन्मँदै हत्या गरिन्छ । मुलुक गणतन्त्रात्मक बने पनि चेतनास्तर भने १६ शताब्दीमा नै अड्किरहेको पाइन्छ । नारी–पुरुष बराबर, एउटा सिक्काको दुईटा पाटा, एक रथका दुइटा पाङ्ग्रा आदि–इत्यादि भने पनि व्यवहारमा उतार्न सकिएको छैन । भनाइ र भोगाइमा आकास र जमिनको फरक पाइन्छ । हाम्रो मुलुकमा पटक–पटक संविधान बने, कानुन बने तर विधान र कानुनको कुन दफामा महिलामाथि शोषण गर्नुपर्छ, अन्याय गर्नुपर्छ भनेर लेखेको छ र ? तर पनि महिलामाथि सामाजिक, साँस्कृतिक शोषण भइरहेको छ । विभिन्न सँस्कृति, परम्पराको नाममा मनोग्रन्थको आधारमा अझैपनि शोषण भइरहेको छ । पुरुषलाई पति परमेश्वर मान्ने प्रथा अझै जीवितै छ ।

हाम्रो समाजमा पुरुष चिन्तन त व्याप्त छ नै संघसंस्था, राजनैतिक दल आदिमा पनि जरो गाडेर बसेकै छ । आधा आकास ओगटेका महिलालाई हरेक दलभित्र ३३ प्रतिशत सहभागी गराइने भनिए पनि पूरा हुन सकेको छैन । जब पार्टीका भुइँ तहमा नै ३३ प्रतिशत महिला छैनन् भने एकैचोटी पार्टीको जिल्ला कमिटी, अञ्चल कमिटी र केन्द्रमा खोजेर कहाँ पाइन्छ ? यसको निम्ति एउटा पुरुषलाई भुइँतहमा संगठित सदस्यता दिँदा एउटी महिलालाई पनि दिइनुपर्छ अनि मात्र ३३ प्रतिशतको सिंढी चढेर ५० प्रतिशत अर्थात् समान सहभागिताको ढोकामा पुग्न सकिन्छ । पार्टी कमिटीभित्र महिलालाई मुख्य जिम्मेवारी दिन कञ्जुस्याइँ गरिन्छ । महिलाको योग्यता र क्षमतामाथि शङ्का गरिन्छ, ‘हो र यिनले पनि सक्छिन् र ?’ भन्नेखालका टिका–टिप्पणी गरेर दिन खोजिन्न । महिला र पुरुष बराबर हुन्छन् भन्ने उदाहरण हामीकहाँ प्रशस्त देखिन्छन् । महिलाहरु छमछम पाउजु बजाएर परेड खेलेका पाउ, भात पकाउन तल्लिन हातहरु बन्दुक समाउन, हवाइजहाज उडाउन, टेम्पोमा यात्री मात्र नबनी यात्रुलाई गन्तव्यमा पुर्‍याउन, मोटरसाइकल पछाडि मात्र नबसी आपैंm दौडाएर हिँडिरहेका उदाहरण प्रशस्त देख्न पाइन्छन् । तर सहरका महिला जति चेतनशील, क्षमतावान्, दक्ष हुन सकेका छन्, गाउँका महिलालाई पनि बनाउन सक्नुपर्छ । जति सुविधा सहरमा गर्भवती हुने महिलाले उपभोग गरेका हुन्छन्, त्यति नै सुविधा गाउँमा कोदो रोप्दारोप्दै बच्चा जन्माएर भारीसँगै बच्चा च्यापेर घर फर्कने महिलाले पनि पाउनुपर्छ । अधिकारबाट आम आदिवासी जनजाति, दलित, मधेशी महिला वञ्चित हुनुहुँदैन । जबसम्म मुलुकबाट पितृसत्तात्मक चिन्तनको जरो उखेलेर फाल्न सकिँदैन, तबसम्म ८ मार्च कार्यक्रममा मात्र सीमित हुन्छ ।

हामीकहाँ पितृसत्तात्मक चिन्तनको जरो उखेल्ने क्रममा पुरुषहरुको खुबै सत्तोसराप र विरोध गर्ने चलन चलिआएको छ । कतिपय ठाउँमा पुरुषहरु पनि हिंसामा परेका घटना सुन्न पाइन्छ । युगौंदेखि पितृसत्तात्मक चिन्तन हावी भएर पिल्सिएका महिलाको मात्र चर्चा गरिन्छ । पुरुषहरु मात्रै महिलाका उन्नति–प्रगतिका बाधक होइनन् । पुरुष चिन्तन बोकेका महिला जसले पुरुषलाई अलौकिक होइन प्रत्यक्ष देउताको रुपमा पुज्ने महिलाहरु पनि महिलाकै बाधक हुन् । अहिले हामीकहाँ महिलावादी सोच बोकेका पुरुषहरु पनि छन् भने पितृसत्तात्मक सोच भएका महिलाहरु पनि छन् । त्यसैले पितृसत्तात्मक चिन्तन अन्त्यको आवश्यक छ । यसका लागि तोकिएकै समयमा संविधान लेखिनुपर्छ । यसपटकको अन्तर्राष्ट्रिय श्रमिक महिला दिवस अर्थात् ८ मार्च नयाँ संविधान निर्माणमा केन्द्रित हुनुपर्छ । अब बन्ने संविधानमा महिलाका हक–अधिकारलाई सुनिश्चित गराउनेतर्पm लक्ष्यित हुनुपर्छ । संविधानसभामा रहेका १ सय ९६ महिला सभासद्ले आप्mनै दिदीबहिनीले भोग्नु परिरहेको यावत् समस्याहरु पुनः भोग्नु नपर्ने गरी संविधान अधिकार र व्यवस्था लेख्नुपर्नेछ । नयाँ संविधानमा हुँदाखाने र हुनेखाने दुवै वर्गका महिलालाई समान हक–अधिकार हुनुपर्छ, जसका लागि पार्टीको ह्वीपभन्दा पर बस्नुपरे पनि तयार हुनुपर्छ । पहिले महिला अनि पार्टीको जिम्मेवार सदस्यको रुपमा आपूmलाई उभ्याए मात्र साँच्चैको नयाँ नेपालको मुक्त आकाशमा महिलाहरु समान सहभागितामूलकरुपमा रहनेछन् । नत्र पुरानै पुरुष चिन्तन बोकेको पुरानै ढाँचा हुनेछ । जहाँ महिलाहरु युगौंदेखि शोषित–पीडित भइरहेका थिए । नयाँ नेपाल भनाइमा मात्र होइन सोच, चिन्तन, नीति नियम, मन–मष्तिष्क र सम्पूर्ण व्यवहारमा र भोगाइमा देखिनुपर्छ । अनि मात्र नयाँ नेपालको सार्थकता हुनेछ ।

कसरी मनाउने होली! By Meena Shrestha · Sunday, March 20, 2011

     वर्षौंदेखि मनाइँदै आएको रङहरुको पर्व फागु पूर्णिमा (होली) मनाइने कारणबारे हिन्दू धर्ममा विभिन्न किंवदन्ती पाइन्छन् । सत्यको विजयको प्रतीक मानेर रमाइलो गरिने यो पर्व यस वर्ष पनि जोश, उत्साह, उमङ्गले मनाइँदैछ । होलीको आगमनसँगै बजारमा विभिन्नथरिका पिचकारी, कलर स्प्रे, होली क्रिम, भाङ, गाँजा र धतुरोको बिक्री भइरहेका छन् । राता, हरिया, नीला, पहेंला विभिन्न रङको फागु पर्वभित्र हिन्दू धर्ममा केकस्तो धार्मिक र साँस्कृतिक पक्ष रहेको छ भनेर बुझ्नुभन्दा अपरिचित र असम्बद्ध व्यक्तिहरुलाई लोला हान्ने, पानी खन्याउने, अर्काको पीडामा खुसी देख्ने प्रवृत्ति झाङ्गिँदा पर्वको रौनक कम भएको छ । फागु पर्वको अवसरमा साथीभाइ, प्रियजन भेला भइ उत्साह, उमङ्ग र प्रेमपूर्वक सौहाद्रपूर्ण वातावरणमा रङ अविर खेलिसकेपछि मिठाइका परिकारहरु खाएर रमाइलो गर्ने चलन हिजोआज विकृति र भड्किलो बन्दै गइरहेको छ । पखाल्दा पखालिने रङ र अविरको होली अहिले इनामेल रङ, क्रिम तथा पेष्ट, फेस पेन्टस, इनामेल रङ, अनुहार र कपालमा दलेर हेर्दै तर्साउने जस्तो भएर भाङ तथा मादकपदार्थ सेवन गरी मोटरसाइकलमा ले–गार्डमाथि खुट्टा राखेर होहल्ला मच्चाउँदै हुइँकिएको देख्न पाइन्छ । फागु पर्वले एक–आपसमा सद्भाव पैmलाउँदै उत्साह, उमङ्ग जोश–जाँगर ल्याउनुपर्छ । तर आजभोलि नचिनिएका बटुवा, विशेषगरी महिलालाई हिलो छ्याप्ने, छतबाट फोहोर पानी खन्याउने लोला हान्ने परम्परा उच्छृङ्खलरुपमा बढ्दै गएको छ । पर्व आउनु हप्तौंदिन अगाडि ‘लौन होली होली आयो’ भनेर तर्सनु पर्ने विरक्तलाग्दो परम्परा बनेको छ । हिंडिरहेको बाटोमा कुन घरको छतबाट कतिखेर फोहोर पानी खस्ने हो ? कुन गल्लीबाट कुन बेला लोलाको झटारो आउने हो भन्ने पत्तो हुन्न । विशेषगरी युवा महिला बाटामा देखिए त लोलाको झटारोको तारो नै बन्छन् । साडी लगाएर हिँडिरहेका महिलाभन्दा पेन्ट सर्ट, कुर्ता–सुरुवाल लगाएर हिँडिरहेको महिलाप्रति केन्द्रित भएर जिस्काउन र लोला हान्न एकहप्ता अघिदेखि नै योजना बन्छ । बिडम्बना कस्तो छ भने पानीको अभाव भएर कपडा धुन, भाँडा माझ्न सास्ती भइरहेको ठाउँमा लोला हान्न र पानी खन्याउन भने जोहो गरिरहेको पाइन्छ । रङको गुणस्तर नहेरीकन सस्तो अबीर र रङ किन्न पसलहरुमा भीडभाड देखिन्छ । रमाइलो गर्ने चाहनामा आँखा, कान, नाक, मुखका छाला बिग्रिनेमा ध्यान दिएको देखिन्न ।

               तर यो वर्ष बेलुनमा या प्लाष्टिकको थैलोमा पानी भरेर लोला हान्ने प्रवृत्ति रोक्न प्रहरीले निजी तथा सामुदायिक विद्यालयमा प्रार्थना गर्ने समयमा जनचेतना अभियान थालेको थियो । प्रहरीका अनुसार बुधबारसम्म ७१ वटा विद्यालयमा यस्तो जनचेतनामूलक अभियान सम्पन्न गरेको थियो । अभियानमा नचिनेका र बाटामा हिँडिरहेका बटुवाहरुलाई लोला नहान्न सचेत गराइएको थियो । साथै प्रहरीले तातोपानी नाकाबाट राजधानी भि¥याउँदै गरेका १४ बोरा बेलुन नियन्त्रणमा लिएको थियो । लोला रोक्ने प्रहरीको जनचेतनामूलक अभियानले यो पटकको होलीमा गलत प्रवृत्तिको अन्त्य भइ सद्भाव होलीको सुरुवात हुन्छ कि भनेर अपेक्षा भए पनि स्कुल बसभित्रैबाटै लोला हानेको पनि देखियो । सायद चेतनामूलक अभियानले नछोएको हुनसक्छ । फागु पर्व अर्थात् होलीले विकृतिको पर्व होइन रङको रमाइलो पर्वको रुपमा स्थापित गर्नुपर्छ । चिन्दैनचिनेकालाई रङ पानी खन्याएर अरुलाई दुःख दिँदा आनन्द लिने मानसिकता बदल्नुपर्छ । शरीरको छालाको सुरक्षाको लागि रङ खेल्नुअघि र खेलिसके पश्चात् विभिन्न किसिमका तेल र क्रिमको आवश्यकतालाई ध्यान दिँदै आफ्ना प्रियजनसँग मात्र खेलेर अर्को सालसम्म सम्झनको लागि मिठो सम्झना रहनयोग्य प्रिय होली बन्नुपर्छ । अर्थात् होली आउँदा खुसीका साथ ह्याप्पी होली भनेर खुसी साट्न सकियोस् । खुसीका रङहरु जीवनमा छाउन सकोस्, नराम्रा रङका दागहरु पखाल्न सकियोस् ।

“अनेरास्ववियु अब” Published by Blast Daily@067 ashoj 15 By Meena Shrestha · Wednesday, March 23, 2011

“अनेरास्ववियु अब”–मिना श्रेष्ठ                         

गौरवशाली इतिहास बोकेको अनेरास्ववियुको २० औं राष्ट्रिय सम्मेलन यहि असोज १५ देखि १८ सम्म जनकपुरमा हुन गैरहेको छ । अस्तिको अखिल संस्कृतिले मुलुकमा ठुलो भुमिका खेलेको छ, अखिलको गौरवशाली इतिहासमा थुप्रै उदाहरणिय कामहरु भएका छन् । अधिकांश बिद्यार्थिको प्यारो बनेको यो संगठन लाई प्रत्येक बिद्यार्थिबिच पु्याउन सक्नु पर्छ । बिद्यार्थिको इतिहासमा अध्यक्ष, सचिवालय, र सदस्य भनेर परिचय मात्रै गराउने भन्दा पनि मुलुकको वर्तमान परिस्थितिलाई अर्जुनदृष्टी गर्दै बिद्यार्थिका हक अधिकार संगै मुलुकको शान्ति प्रकृया र नयाँ संविधान तर्फ ध्यान केन्द्रित हुनु पर्छ । किताबको झोलासंगै पार्टी नेतृत्वको झोला बोक्ने भनेर बिद्यार्थि संगठन लाई आरोप लागिरहेको बेला मुलुकको अप्ठेरो परिस्थितिमा खबरदारी सहित हस्तक्षेप कार्यभुमिका पनि आवश्यक छ । अहिले शिक्षा सबैभन्दा नाफामुखी व्यापार बनेको छ । बाबुराम भट्टराई अर्थमन्त्री हुँदा शिक्षासेवा करको नाममा माओवादी सरकारले ५ प्रतिशत अतिरिक्त शुल्क बढाएर । त्यसको फाईदा उठाउँदै निजीक्षेत्रका शिक्षण संस्थाले ४० प्रतिशतसम्म शुल्क बढाए त्यसको विरोध औपचारिक मात्र भयो । जसले गर्दा अहिले तल्लोवर्गका जनताले आफ्नो छोराछोरी बिद्यालय भर्ना गर्न नसक्ने परिस्थिती निर्माण भएको छ । अनेरास्ववियुले यस तर्फ ध्यान केन्द्रित गर्नु पर्छ र शिक्षामा सर्वसाधारण जनताका छोराछोरीको पहुँच पु¥याउन पहल कदमी गर्नुपर्छ । आगामी नेतृत्वले प्राविधिक र सिपमुलक शिक्षालाई पहिलो प्राथमिकतामा राख्नु पर्छ । अहिलेको शिक्षा प्रणालीबाट उत्पादित जनशक्तिले अहिलेको चुनौतिलाई सामना गर्न सकेको छैन भने आगामी चुनौतीको सामना गर्ला भन्ने कल्पना गर्न सकिन्न । अहिले शैक्षिक बेरोजगारी बढ्नुको कारण शिक्षा पनि हो । यो शिक्ष पद्घतिले व्यक्तिलाई स्वरोजगार बनाउने कुनै ज्ञान र सीप दिदैन । अबको अखिल नेतृत्वले बिद्यार्थिलाई उद्यमशील बनाउने शिक्षानीतिको लागि राज्यलाई दवाव र सल्लाह दिन सक्नु पर्छ । हरेक संगठनमा ३३ प्रतिशत महिलाको कुरा उठिरहेकोबेला ५० प्रतिशत अर्थात समान सहभागिता गराउन सके झनै राम्रो हुन्छ । सम्मेलनबाट अब बन्ने अखिलको नेतृत्व हिजोको कार्यकाल झैँ १३ महिना सम्म बैठक नबस्ने होईन, संगठनलाई कसरी आम बिद्यार्थिको बिच पुग्न सकिन्छ भन्ने कार्ययोजना बनाएर आम बिद्यर्थिकोविचमा जिवन्त सम्पर्कमा रहनु पर्छ ।अखिलको राष्ट्रिय सम्मेलनको चर्चा चलिरहँदा हाम्रो मुलुकमा थप्पड बजार्ने महिलाहरुको सूचीपनि चर्चामा सुन्न पाईन्छ । सहायक मन्त्रि चन्दा चौधरीले आफु चढ्ने गाडी राम्रो भएन भनेर गाडीलाई थप्पड बजारिन् । राज्य मन्त्रि करिमा बेगमले पनि जिल्ला जाँदा सिडिओले राम्रो गाडी नदिएको कारण सिडिओको गालामा थप्पड बजारिन् । यहि थप्पड बजार्ने क्रममा अखिलकी अध्यक्ष झाँक्रीले पनि आफ्नै केन्द्रिय सदस्य सन्तोष प्रकाश जोशीलाई सिटिभिटिको विवादलाई ध्यानाकर्षण गराउदा थप्पड बजारेकी छन् । अखिलको अबको नेतृत्वले आफ्ना सदस्यहरुका कुराहरु नसुनि थप्पड बजार्न हुने झाँक्री नेतृत्वको कार्यकालमा सोहि निर्वाचनमा अनेरास्ववियुकै दुइवटा प्यानल बनेको थियो । झाँक्रीको संस्थापन भनिने प्यानलको उमेद्वारले झन्डै ४०० मत ल्याएका थिए भने अखिलकै अर्काे प्यानलका तुलसी मैनालीले १६०० भन्दा बढी मत ल्याएर विजयी भएका थिए । मुलुक संविधान निर्माण र शान्ति प्रकृयाबाट ओझेलमा परिरहेको बेला अबको अखिल नेतृत्वले शान्ति प्रकृया र नयाँ संविधान निर्माणकालागि संविधानसभा र प्रमुख दलहरुप्रति हस्तक्षेपकारी भुमिका पनि हुनुपर्छ । आफ्नै मातृपार्टी भित्र गुटगर्न हुन्छ र हुन्नको नाममा विभिन्न गुट र उपगुटका खेलको अन्त्य गर्नुपर्छ । एकताको महाधिवेशन र एकताको बैठक भन्ने अनि एकअर्काको आलोचना गर्दैृ हिँड्ने पार्टि नेतृत्वलाई पनि गलत बाटो हिँडेको देखायनु पर्छ । आफै मातृपार्टिभित्र माओवादी प्रवक्ताको रुपमा रहेका क. बामदेवका पछि लागेर हिँड्ने अखिल होईन नेकपा एमालेको आफ्नो अनेरास्ववियु बन्नु पर्छ, नेकपा एमालेको भरसीलो दरिलो खम्बा बन्नु पर्छ । संञ्चार माध्यममा मात्र होईन संगठन सुदृढिकरणका लागि र आम बिद्यार्थि हक हितका साथै सामुदायिक मुद्दाहरुमा पनि केन्द्रित हुनुपर्छ । यि सबै कुराहरुको सम्बोधन कस्ले गर्न सक्छ ? कस्ले नेतृत्व गर्न सक्छ ? अनेरास्ववियुका आम सार्वभौम प्रतिनिधीले गहन ढंगले सोच्नु पर्छ । अनेरास्ववियुको लागि यो २० औं राष्ट्रिय सम्मेलन अग्नि परीक्षा बन्दैछ । दुइवटा प्यानल भएर चुनावी मैदानमा गइरहेको छ । बिद्यार्थिका सबै कुुराको सम्बोधन जबजवादी अनेरास्ववियुका अध्यक्षका उमेद्वार माधव ढुङ्गेल माहासचिवका उमेद्वार किशोर विक्रम मल्लका प्यानलले मात्र गर्न सक्छन् । अतः अनेरास्ववियुको इतिहासमा नाम लेखाउन मात्र होईन सफलतापुर्वक सक्षम नेतृत्वदायी भुमिका खेल्दै आम बिद्यार्थिको अनेरास्ववियु बनाउन सफल हुन पर्छ ।